پێشه‌وا ئیبن و ته‌یمیه؛ شێرى سوننه‌ت و جیهاد
نوسینى: باوكى عه‌بباس
ئیبن¬و ته‌یمیه خوای لێیرِازببێت هه‌موو ته‌مه‌نی ته‌رخانكردبوو بۆ خوای گه‌وره و، به‌ده‌یان به‌رگیش په‌رتوكی له‌بواره جۆراوجۆره‌كاندا داناوه به‌ئومێدی سه‌رخستنی قورئان¬و سوننه‌ت¬و به‌رچاورِونى موسوڵمانان، وه‌به‌جیهادیش هه‌وڵیداوه سه‌ریانبخات وه‌به‌زمان¬و به به‌به‌ڵگه‌ش هه‌وڵی دیار¬و به‌رچاوو كاریگه‌ری گێرِاوه، چونكه خوای گه‌وره ویست¬و ئیراده‌ی وابووه كه‌بیكات به‌قه‌ڵایه‌ك تاهاتنی قیامه‌ت.
( حافظ ابن عبدالهادی ) له ( عقود الدریه مناقب شیخ الإسلام ابن تیمیه ) دا باسیده‌كات¬و ده‌رباره‌ی ده‌فه‌رموێت: ( خه‌ڵكی دیمه‌شق سه‌ریان سوڕمابوو له‌بلیمه‌تی¬و زیره‌كی¬و بیرتیژی¬و توانای له‌به‌ركردن¬و ده‌رككردنی به‌مه‌سه‌له‌كان، ژماره‌یه‌ك له‌زانایان هاتنه سه‌ردانی شاری حه‌له‌ب¬و پێیان وتم بیستومانه منداڵێك هه‌یه ناوی ( ئه‌حمه‌دی كورِی ته‌یمیه‌یه ) زۆر به‌توانایه له( حفظ )¬و زۆر مه‌به‌ستمانه بیبینین، وتیان ئه‌وه‌تا له‌وقوتابخانه‌ی له‌به‌ركردنی قورئانه ده‌خوێنێت وه‌پاشان وتیان ئه‌و منداڵه‌یه‌كه‌پارچه له‌وحه‌كه‌ی به‌ده‌سته‌وه‌یه ( له‌وحی نوسین )، ئه‌و زانا به‌رِێزانه بانگیانكرد¬و له‌وحه‌كه‌یان لێوه‌رگرت¬و دایانه‌وه¬و وتیان كورِه‌كه‌م ئه‌و نوسینانه بسرِه‌وه تا شتێكت پێبڵێین بینوسیت، ئه‌ویش سرِیه‌وه پاشان یازده یان سێزده مه‌تنی فه‌رمووده‌یان پێوت، ئه‌ویش ده‌ینوسی¬و یه‌ك جار ته‌ماشایده‌كرد¬و له‌وحه‌كه‌ی دایه‌وه ده‌ستیان كه‌لێی بپرسنه‌وه، بینیان زۆر به‌چاكی¬و به‌له‌به‌ركراوی دووباره‌یان ده‌كاته‌وه! پاشان وتیان ئه‌وانه بسرِه‌وه، دواتر چه‌ندین سه‌نه‌دی فه‌رموده‌یان پێوت ئه‌ویش نووسی¬و به‌یه‌كجار سه‌رنجدان ئه‌مانیشی به‌له‌به‌ركراوی بۆ ووتنه‌وه، ئالێره‌دا یه‌كێك له‌وزانایانه وتی: ئه‌م منداڵه گه‌ر بمێنێت ئه‌وا ده‌ورێكی زۆر گه‌وره‌و كاریگه‌ر ده‌گێرِێت له‌داهاتوودا وه‌وتیان هاوشێوه‌ی ئه‌مه نه‌بینراوه! ).
ویستی خوای گه‌وره وابوو ئه‌م منداڵه گه‌وره‌بوو، ( حافظ الذهبي ) خوای لێیرِازیبێت له‌باره‌یه‌وه له(معجم الشیوخ)دا فه‌رمویه‌تی: له‌و چه‌رخه‌دا بێهاوتا بوو له‌زانست¬و زانیاری¬و زیره‌كی¬و سه‌خاوه‌ت¬و نه‌سیحه‌ت¬و فه‌رمانكردن به‌چاكه¬و نه‌هیكردن له‌خراپه.. پاشان ده‌رباره‌ی ده‌فه‌رموێت: سوننه‌تی به‌به‌هێزترین به‌ڵگه سه‌رده‌خست-و له‌پێناوی خوای گه‌وره‌دا له‌لایه‌ن نه‌یارانیه‌وه ئازاری زۆری چه‌شت، له‌پێناوی سه‌رخستنی سوننه‌تدا زۆر هه‌وڵیاندا بیتۆقێنن به‌ڵام خوا ئه‌می سه‌رخست دڵی خواترسانی بۆ واڵاكرد¬و خۆشه‌ویستی چووه دڵیانه‌وه¬و ناحه‌زانیشی ده‌مكوت بوون¬و، خوای گه‌وره ئه‌میكرده سه‌به‌ب كه‌خه‌ڵكانێكی هیدایه‌تدا له‌سه‌ر ده‌ستی، وه‌دڵی چه‌ندین پاشا¬و ئه‌میری وابه‌سته‌كرد كه‌گوێرِایه‌ڵی نه‌سیحه‌ته‌كانیبن¬و، خوای گه‌وره شام¬و به‌ڵكو هه‌موو ئیسلامیشی له‌سه‌رده‌ستی ژیانده‌وه، ئه‌وكاته‌ی كه‌ته‌ته‌ره‌كان هه‌وڵیاندا خاكی موسڵمانان بخه‌نه ژێر رِكێف¬و جه‌ورو سته‌میانه‌وه، ئه‌مه ئه‌وكاته بوو كه‌ترس كاری له‌ناخی موسڵمانان كردبوو، دوورِوان ده‌وری چه‌په‌ڵیانده‌گێرِا¬و برِواداران بێ پێشه‌وا مابونه‌وه .
پاشان ده‌فه‌رموێت: سوێند ده‌خۆم كه‌هه‌رگیز له‌نمونه‌ی ئه‌وم نه‌بینیوه وه‌خۆشی له‌وێنه‌ی خۆی چاو پێ نه‌كه‌وتووه! ).
( ابن الزملكاني ) – شیخی شافعیه‌كان – خوای لێیرِازیبێت به‌م شێوه‌یه له‌وباره‌وه مه‌دحیده‌كات¬و فه‌رموویه‌تی:
ماذا یقول الواصفون له ومحاسنهُ جلّت عـن الحصر
هــو حجه لله قاهــــرة هو بیننا أعجـــوبة الـدهـر
هو آیة فی الخلق ظاهـرة نوارها أربت على الفجـــر
داستانه‌كانی ئه‌م شێره
ئیبن ته‌یمیه ئازا¬و بوێر¬و خۆرِاگر بوو، ( حافظ البزاز ) رِه‌حمه‌تی خوای له‌سه‌ربێت له‌م باره‌وه فه‌رمویه‌تی: ئیبن ته‌یمیه ئازاترین كه‌سێك بوو، كه‌به‌هێزترین¬و سه‌قامگیرترین دڵی هه‌بوو،كه‌سم نه‌بینیوه له‌وخۆرِاگرتر، له‌وزیاتر به‌رگه‌ی نارِه‌حه‌تی جیهاد بگرێت له‌پێناوی خوای گه‌وره‌دا، به‌دڵی به‌زمانی به‌ده‌ستی جیهادیده‌كرد له‌پێناوی خوادا¬و له‌لۆمه‌ی لۆمه‌كاران سڵی نه‌ده‌كرده‌وه.
وه چه‌ندین كه‌س گێرِاویانه‌ته‌وه كه‌ئیبن ته‌یمیه له‌هه‌ر سوپایه‌كی موسڵماناندا بوایه هۆكاری دڵ ئارامی ئه‌و موجاهیدانه بوه، وه‌هه‌ركه‌سێكی ببینیایه ترس¬و خۆف¬و كه‌م غیره‌تی دووچار هاتبێت ئه‌وا نه‌سیحه‌تی ده‌كرد¬و وره‌ی به‌رزده‌كرده‌وه¬و مژده‌ی سه‌ركه‌وتنی ده‌دایه¬و فه‌زڵی جیهاد¬و موجاهیدانی بۆ رِوونده‌كرده‌وه .
به‌ڵێ.. زانای گه‌وره‌ی ئیسلام ئیبن ته‌یمیه ئه‌مه¬و زۆر له‌مه‌ش زیاتربوو له‌گۆرِه‌پانی جه‌نگدا به‌وێنه‌ی شێر ده‌هات¬و ده‌چوو، ( حافظ البزاز ) له‌م باره‌وه فه‌رمویه‌تی: له‌جیهاددا كاتێك سواری ئه‌سپه‌كه‌ی ده‌بوو به‌بێ سڵه‌مینه‌وه به‌وێنه‌ی ئازاترین سوارچاك به‌ده‌نگێكی دوژمن تۆقێن به‌ناو رِیزه‌كانی دوژمندا هاواری ئه‌كرد (الله اكبر) وه‌به‌شێوه‌یه‌ك كوشتاریده‌كرد كه‌ده‌یسه‌لماند ئه‌م هه‌رگیز له‌مردن ناسڵه‌مێته‌وه، شایانی باسه كه‌هه‌رئازایه‌تی¬و سه‌رنج¬و تێبینی رِاست¬و دروستیه‌كه‌ی ئه‌وبوو كه‌بووه سه‌به‌ب بۆ فه‌تحی عه‌كا¬و رِزگاركردنی، هه‌روه‌ك ( حافظ البزاز ) باسی لێوه‌كردووه.
ئیبن ته‌یمیه ته‌نها له‌م بواره‌دا ئه‌سپی خۆی تاو نه‌داوه، به‌ڵكو خۆی له‌زۆر مه‌سه‌له‌یترداوه كه‌زانایانی پایه به‌رز له‌ئاستیدا هه‌ڵوێسته‌یانكردووه، ( حافظ البزاز ) ده‌فه‌رموێت: ئه‌گه‌ر كه‌سێك به‌چاوی عه‌داله‌ته‌وه برِوانێته ئیبن ته‌یمیه ئه‌وا ده‌بینێت كه ئیبن ته‌یمیه زۆر پابه‌ند بووه به قورئان¬و سوننه‌ته‌وه¬و بۆ قسه‌ی هیچ كه‌سێك ئاماده نه‌بوه لێی لابدات با ئه‌و كه‌سه پاشا¬و ئه‌میر¬و ده‌سه‌ڵاتدار بوبێت، یا زاڵم وزۆردار¬و شمشێر وه‌شێن¬و قامچی وه‌شێن بوبێت، كه ویستبێتیان له‌هه‌ڵوێسته‌كانی پاشگه‌زی بكه‌نه‌وه، ئه‌و ده‌ستی گرتبوو به (العروة الوثقى)وه وه‌له‌سه‌رده‌میدا به‌وه ناسرابوو كه‌كه‌س هێنده‌ی ئه‌م شوێن پێی قورئان¬و سوننه‌تی هه‌ڵنه‌گرتوه¬و پێوه‌یان پابه‌ند نه‌بوه!.
ئیبن ته‌یمیه و سه‌رخستنی سوننه‌ت
له فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستمان (صلى الله علیه وسلم) هاتووه كه‌ده‌فه‌رموێت: (یبعث الله على رأس كل مائة عام من یجدد لهذه الأمه أمرَ دینها). واته خوای گه‌وره له‌سه‌ره‌تاى هه‌ر سه‌ده‌یه‌كدا كه‌سێك ده‌نێرێ كه كارى ئه‌م دینه بۆ ئه‌م ئوممه‌ته نوێ بكه‌نه‌وه، زانای پایه به‌رز ئیبن ته‌یمیه‌ش (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) له‌و جۆره پیاوانه ده‌ژمێردرێت.
ئیبن ته‌یمیه (ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت)گه‌لێك هه‌ڵوێستی هه‌بوو له‌پێناوی سه‌رخستنی سوننه‌تدا وه‌له‌و پێناوه‌شدا ئازار-و ئه‌شكه‌نجه‌ی زۆری چه‌شت، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌و ئێش وئازاره‌شدا نه‌ك كۆڵی نه‌ده‌دا به‌ڵكو له‌هه‌موو كه‌سێكی سه‌رده‌می خۆی ناودارتر¬و به‌هێزترو جێگیرتربوو له‌سه‌ر رِاستی، وه‌له‌وپێناوه‌شدا له‌لۆمه‌ی لۆمه‌كاران هه‌رگیز سڵینه‌ده‌كرده‌وه¬و زیاتر پاپه‌ند ده‌بوو به‌سوننه‌ته‌وه‌و، گوێی به‌قسه‌و توانجی ئه‌م¬و ئه‌و نه‌ده‌دا ئه‌گه‌ر له‌و پێناوه‌دا رِووبه‌رِووی دوژمنایه‌تی هه‌موو خه‌ڵكیش ببوایه‌ته‌وه، له‌و سه‌رده‌مدا زۆرێك كه‌له‌ژێر په‌رده‌ی زانستدا خۆیان مه‌ڵاسدابوو وه‌له‌هه‌مووكه‌س زیاتر باوه‌شیانكردبوو به‌دونیادا¬و پشتیان له‌دوارِۆژكردبوو رِۆڵی گه‌وره‌یان هه‌بوو له‌دوژمنایه‌تیكردنی ئیبن ته‌یمیه.
ئیبن ته‌یمیه له‌هه‌موو زانایان زیاتر كاری به‌و فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر صلى الله علیه وسلم ده‌كرد: ( من رأى منكم منكراً فلیغیره بیده فإن لم یستطع فبلسانه فإن لم یستطع فبقلبه وذلك أضعف الإیمان )، وه به‌رده‌وام بوو له‌سه‌ر فه‌رمانكردن به چاكه¬و نه‌هیكردن له‌خراپه به‌ده‌ست¬و به‌زمان (برِوانه: البدایة والنهایة- ابن كثیر ج۱۴/۱۲)
(الحافظ ابن كثیر) رِه‌حمه‌تی خوای لێ بێت سه‌باره‌ت به رِووداوه‌كانی۶۹۹هـ فه‌رموویه‌تی: له۱۷ی رِه‌جه‌ب ئیبن ته‌یمیه¬و هاوه‌ڵه‌كانی به‌سه‌ربارِه‌كانی مه‌ی خواردنه‌وه‌دا گه‌رِان¬و هه‌موویان تێكشكاندو رِژاند¬و نه‌ك هه‌رئه‌وه‌نده به‌ڵكو ته‌عزیری مه‌ی فرۆشه‌كانیشیان كرد، هه‌روه‌ها ئیبن ته‌یمیه له‌هه‌موو كه‌س زیاتر دژی ئه‌و كه‌سانه بوو كه‌هاوه‌ڵ بۆ خوا برِیارده‌ده‌ن¬و عیباده‌ت بۆ غه‌یری خوای گه‌وره ده‌كه‌ن، له‌م باره‌وه (ابن كثیر) رِه‌حمه‌تی خوای لێبێت بۆمان ده‌گێرِێته‌وه كه‌به‌ردێك هه‌بوو خه‌ڵكی بۆ پیرۆزی سه‌ردانیانده‌كرد¬و شتیان بۆ سه‌رده‌برِی، ئیبن ته‌یمیه¬و هاوه‌ڵه‌كانی هه‌ستان به‌له‌ناوبردنی ئه‌و به‌رده¬و پارچه پارچه‌یانكرد¬و ئه‌و خه‌ڵكه‌یان له‌و شیركه رِزگاركرد، ئه‌مه له‌ساڵی ۷۰۴ ی هیجری. (البدایة والنهایة-ابن كثیر).
ئیبن ته‌یمیه له رِووبه‌رِو بوونه‌وی (قازان)ی پاشای ته‌ته‌ره‌كان
له‌رِاستیدا ئیبن ته‌یمیه (ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت) رِووی بكردایه‌ته هه‌رشوێنێك شێربوو له‌به‌پیره‌وه چوون¬و به‌هاناوه هاتنی ئومه‌تێك، ئه‌و كاته‌ی كه‌ته‌تاره‌كان به‌مه‌به‌ستی داگیركردنی میسر رِوویانكرده ئه‌و ناوچه‌یه خه‌ڵكه‌كه سامگرتووبوون، ئه‌وه‌بوو ئیبن ته‌یمیه له‌گه‌ڵ چه‌ند ناودارێك رِێككه‌وتن كه‌چاویان به‌قازانی پاشای ته‌تاره‌كان بكه‌وێت، قازانی سته‌مكار كه‌هه‌موو خه‌ڵك سڵیان لێده‌كرده‌وه ئیبن ته‌یمیه دووجار به‌ره‌ورِووی بوه‌وه¬و زۆر به‌وته‌ی توند قسه‌ی له‌گه‌ڵكرد¬و باسی فه‌رمووده‌كانی خوا¬و پێغه‌مبه‌ری خوای بۆ كرد له‌مه‌سه‌له‌ی عه‌دل¬و دادپه‌روه‌ری¬و شتی تر، وه‌له‌قسه‌كانیدا ده‌نگی به‌سه‌ردا بڵند ده‌كرده‌وه¬و ده‌ستی بۆ سنگی درێژده‌كرد¬و ئه‌وه‌نده لێی نزیك بوه‌وه ئه‌ژنۆیان به‌ریه‌ككه‌وت، قازانیش گوێی گرتبوو¬و سه‌رنجی ئیبن ته‌یمیه‌ی ده‌دا بێئه‌وه‌ی به‌رپه‌چی بداته‌وه ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وهه‌یبه‌ته‌ی ئیبن ته‌یمیه كه‌خوای گه‌وره خستبوویه دڵی پاشاوه، ئه‌وه‌بوو پاشا پرسیاری له‌ده‌ست¬و پێوه‌نده‌كانیكرد ئه‌و شێخه كێ بوو ؟! پاشان وتی: من هه‌رگیز له‌وێنه‌ی ئه‌وم نه‌بینیوه به‌وئه‌ندازه‌یه دڵی دامه‌زراوبێت. وه‌قسه‌یه‌كم نه‌بیستوه به‌و ئه‌ندازه‌یه كاربكاته سه‌ردڵم وه‌ك قسه‌كانی ئه‌و، وه مه‌یلم به‌لای كه‌سدا نه‌رِۆیشتووه به‌و ئه‌ندازه‌ی به‌لای ئه‌ودا چووه..
له‌وقه‌سه توندانه‌ی ئیبن ته‌یمیه كه‌به‌ره‌و رِووی قازان كردی، پێیوت: تۆ بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ده‌كه‌یت كه‌موسڵمانی¬و قازی¬و پێشنوێژ¬و بانگده‌رت له‌گه‌ڵه كه‌چی هاتویت غه‌زوی ئێمه‌تكرد، باوك¬و باپیرت كافربوون¬و ئه‌وه‌یان نه‌كرد كه‌تۆكردت، ئه‌وان په‌یمانیاندا¬و به‌وه‌فا بوون به‌ڵام تۆ په‌یمانتدا¬و په‌یمانه‌كه‌تت شكاند¬و غه‌درتكرد، پاشان ئیبن ته‌یمیه به‌سه‌ربه‌رزی¬و به‌رِێز لێگیراویه‌وه پاشای جێهێشت¬و، خوای گه‌وره‌ش به‌نیه‌تی خۆی له‌گه‌ڵكرد له‌پاراستنی خوێنی موسڵمانان، وه‌ئه‌وه‌ش بووه هۆی ئه‌وه زۆربه‌ی دیله مسوڵمانه‌كانی به‌رده‌ستی قازان ئازادبكرێن¬و بگێرِدرێنه‌وه بۆ ناو كه‌س¬و كاریان¬و ناموسیان پارێزراوبێت (برِوانه: الأعلام العلیة للبزاز/۱۵،ابن تیمیة د.محمد یوسف موسى ۸۳-۸۴).
جیهادی ئیبن ته‌یمیه دژی ته‌ته‌ره‌كان
ئیبن ته‌یمیه (ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت) خاوه‌ن هه‌ستێكی پرِ له‌لێپرسراوێتی بوو، هه‌ر ئه‌و هه‌سته‌شی پاڵنه‌ری بوو به جیهادكردن له‌پێناوی خوای گه‌وره به‌دڵ¬و ده‌روون¬و زمان¬و شمشێر..
له‌ساڵی ۷۰۰ی كۆچی كاتێك كه‌ته‌ته‌ره‌كان هاتبوونه ده‌وروبه‌ری شام¬و خه‌ڵك دوچاری نارِه‌حه‌تیه‌كی زۆر بوون سه‌باره‌ت به‌پاشه‌كشه‌ی سوپای میسر¬و وازهێنانی له‌شام، ئه‌وه‌بوو ئیبن ته‌یمیه كه‌وته‌رِێ به‌ره‌ورِووی سوپای میسر كه‌دوای حه‌وترِۆژ ئه‌وسا گه‌یشته لایان¬و له‌رِۆژی هه‌شته‌مدا رِۆژی دووشه‌ممه یازده‌ی جه‌مادی یه‌كه‌م گه‌یشته قاهیره، له‌وێ چاوی به‌به‌رپرسانی ده‌وڵه‌ت كه‌وت¬و له‌نێویشیان چاوی به‌سوڵتان ناصركه‌وت¬و به‌ده‌نگێكی دلێرانه هانیدان بۆجیهادكردن له‌پێناوی خوای گه‌وره‌دا¬و له‌م باره‌وه ئایه‌تی قورئان¬و فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ری (صلى الله علیه وسلم) بۆ ده‌خوێندنه‌وه¬و باسی ئه‌و هه‌موو پاداشته‌ی بۆ ده‌كردن كه‌خوای گه‌وره دایناوه بۆ موجاهیدان.. میسریه‌كان به‌م وتانه‌ی ئیبن ته‌یمیه به‌ئاگاهاتنه‌وه¬و وره‌یان به‌رزبوه‌وه¬و داوای لێبوردنیان كرد كه‌پاشه‌كشه‌یانكردووه، وه‌هه‌ڵوێستی ئیبن ته‌یمیه‌یان به‌رزنرخاند¬و رِێزی زۆریان لێنا.. ئه‌وه‌بوو كوشتاری ته‌تاره‌كانیانكرد¬و له‌شام وه‌ده‌ریاننان.. (برِوانه: العقود الدریة من مناقب شیخ الإسلام لابن عبد الهادی/۱۳۵).
له‌سیفه‌ته‌كانی ئه‌و كه‌ڵه‌پیاوه ئه‌وه‌بوو كه‌خۆی ده‌خسته هه‌موو شوێنێك به‌مه‌به‌ستی سه‌رخستنی ئیسلام بامه‌ترسیداریش بوایه، بۆیه له‌جه‌نگی دژی ته‌تاره‌كان به‌مه‌بستی به‌رزكردنه‌وه‌ی وره‌ی سوپا¬و هاندانیان بۆ جه‌نگكردن داوای له‌ئه‌میری سوپاكرد كه‌له‌شوێنێك رایبگرێ كه‌وێستگه‌ی مردنبێت، ئه‌وبوو ئه‌میره‌كه‌ش ره‌زامه‌ندی نواند¬و بردیه ئه‌و شوێنه‌ی كه‌ته‌تار لێوه‌ی به‌لێشاو وه‌ك لافاو هێرشیانده‌هێنا¬و بریسكه‌ی شمشێره‌كانیانى لێدیاربوو وه‌پێیوت فه‌رموو ئه‌مه وێستگه‌ی مردنه، ئیبن ته‌یمیه‌ش ده‌سته‌كانی به‌رزكرده‌وه بۆ ئاسمان¬و له‌خوای گه‌وره پارِایه‌وه، دواتر وه‌ك شێر به‌ره‌و رِووی جه‌نگه‌كه ده‌رچوو، ئه‌میره‌كه ده‌گێرێته‌وه¬و ده‌ڵێ: جه‌نگ ده‌ستی پێكرد¬و سوپای هه‌ردوولا تێكچرِژان¬و خوای گه‌وره‌ش سه‌ركه‌وتنی پێ به‌خشین¬و ئیبن وته‌یمیه‌شم بینی به‌رده‌وام جه‌نگیده‌كرد¬و شوێن پاشاكانی ته‌ته‌ر ده‌كه‌وت. (برِوانه: العقود الدریة- إبن عبد الهادی ص ۱۷۷-۱۷۸).
نامه‌ی ئیبن ته‌یمیه بۆ پاشای گاوره‌كان
ئیبن ته‌یمیه ( ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) هه‌رچی رِێگای شه‌رعی هه‌بوایه بۆ سه‌رخستن¬و خه‌مخواردنی موسڵمانان ده‌یگرته‌به‌ر، ئه‌وه‌تا بۆ رِزگاركردنی دیله‌كانی موسڵمانان له‌و ئازار¬و سته‌مه‌ی كه‌ده‌یان چه‌شت به‌ده‌ستی گاورانه‌وه، نامه‌یه‌كی بۆ (سرجوان)ی پاشای گاوران نارد كه تیایدا نوسیبووی:
( له ئه‌حمه‌دی كورِی ته‌یمیه بۆ – سرجوان – ی گه‌وره‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌ی …، سڵاو له‌شوێن كه‌وتوانی هیدایه‌ت..
دواتر له‌نامه‌كه‌یدا ده‌ڵێت: ئه‌ی پاشا، به‌چ مافێك رِشتنی خوێنى موسوڵمانانت حه‌ڵاڵكردوه¬و ئافره‌ته‌كانت به‌كه‌نیزه‌ك بردوون¬و ده‌ستت به‌سه‌ر سه‌روه‌ت¬و سامانه‌كانیاندا گرتووه ؟ ئه‌ی نه‌تزانیوه له‌وڵاتی ئیمه ژماره‌یه‌كی یه‌كجار زۆر له‌ئه‌هلی زیمه هه‌ن¬و ئێمه‌ش مامه‌ڵه‌مان به‌چاكه له‌گه‌ڵداكردوون ؟ كه‌واته چۆن به‌م شێوه‌یه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دیله‌كانی موسڵمانان ده‌كه‌ن كه‌نه‌خاوه‌ن ویژدانێك پێی رِازیه¬و نه‌خاوه‌ن ئاینیش؟!، ئه‌ی ئه‌و دیلانه له‌ژێر چاودێری تۆ نین؟ ئه‌ی په‌یمانی مه‌سیح¬و سه‌رجه‌م پێغه‌مبه‌ران ئامۆژگاری كردن نییه به‌چاكه¬و چاكه‌كردن ؟! ئه‌ی كوا ئه‌مه ؟!..
پاشان زۆرێك له‌و دیلانه به‌غه‌در بردراون، غه‌دریش حه‌رامه له‌هه‌موو شه‌رع¬و رِێسایه‌كدا، كه‌واته چۆن به‌رِه‌وای ده‌بینن كه‌ئه‌وه‌ی به‌غه‌در بردراوه ده‌ستی به‌سه‌ر دابگرن ؟! ئایا دڵنیایى له‌وه‌ی كه‌موسڵمانان وه‌ڵامی ئه‌م غه‌دره‌تان ناده‌نه‌وه كه‌خوای گه‌وره سه‌ریانده‌خات¬و پشتیوانیانه به‌تایبه‌تی له‌م ساته‌وه‌ختانه‌دا كه‌ئوممه‌ت هه‌مووی به‌ره¬وپیری جیهادهاتوون¬و خۆیان بۆ سته‌مكار ئاماده‌كردووه ؟، وه‌پیاوچاكان¬و دۆستانی خوا رِوویان كردۆته خوا په‌رستی، وه‌له‌سه‌ر سنووره‌كانیشمان ئه‌میری به‌زه‌بر كاریان گرتۆته ده‌ست¬و له‌زۆربوونیشدان¬و هێندێك له‌شوێن په‌نجه¬و ده‌ستیشیان ده‌ركه‌وتووه..
پاشان موسڵمانان پیاوی فیداكاری وایان هه‌یه كه‌پاشاكان له‌نێو پێخه‌فه‌كانیاندا ده‌كوژن، وه‌یا له‌سه‌ر وڵاخه‌كانیان، پاشاش هه‌واڵی ئه‌م جۆره پیاوه‌ی پێگه‌ییوه له‌رابردو¬و وه‌له‌ئێستاشدا، وه‌هه‌روه‌ها موسڵمانان پیاوچاكی وایان تیایه كه‌خوای گه‌وره داواكانیان ره‌تناكاته‌وه¬و نائومێدیان ناكات، ئه‌وانه‌ی كه‌په‌روه‌ردگار تورِه ده‌بێت بۆ تورِه‌بوونه‌كه‌یان¬و رِازی ده‌بێت بۆ ره‌زامه‌ندیه‌كه‌یان، ئه‌وه‌تا ته‌ته‌ره‌كان له‌گه‌ڵ زۆری ژماره‌یان¬و كه‌به‌ناویش موسڵمان بوون كاتێك كه‌موسڵمانان لێیان توورِه‌بوون به‌ڵا ده‌وره‌یدان كه‌وه‌سف ناكرێت، كه‌واته چۆن رِه‌وایه نه‌ته‌وه‌یه‌ك كه‌هاوسێی موسڵمانانن له‌زیاتر له‌لایه‌ك كه‌چی به‌م جۆره مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن كه‌هیچ خاوه‌ن ئه‌قڵێك پێی رازی نیه نه‌موسڵمان¬و نه‌ئه‌هلی زیمه‌ش. ( برِوانه: مجموع الفتاوى ۲۸/۳۲۸).
ئیبن ته‌یمیه و زیندان
زانایه‌كی موجاهید ئه‌مه حاڵیبێت، ئه‌وا سه‌یرنیه كه‌دوژمنی زۆربن له‌وبه‌ناو زانایانه‌ی كه‌به‌مه‌به‌ستی دنیاخۆری به‌رده‌وام له‌وته¬و نوسراوه‌كانی ئیبن ته‌یمیه ده‌گه‌رِان به‌ڵكو هه‌ڵه‌یه‌ك یا كه‌م¬و كورتیه‌كیان ده‌ستبكه‌وێت تاوه‌كو گه‌وره‌ی بكه‌نه‌وه¬و بیكه‌نه هه‌را له‌سه‌ری، كه‌چاكیش ده‌یانزانی مرۆڤ پارێزراو نیه له‌هه‌ڵه، بۆیه بۆ ئه‌م مه‌به‌سته چه‌ندان جار لای سوڵتان شكایه‌تیان لێكرد¬و هه‌رجاره‌ی به‌شتێك تۆمه‌تباریانده‌كرد، جارێك به‌بیدعه¬و جارێكی تریش به لادان له ئاین .
به‌ڵام سه‌ره‌رِای هه‌موو ئه‌مانه ئیبن ته‌یمیه ئه‌وسوارچاكه بوو كه‌ئه‌م جۆره فێڵ¬و چاوبه‌سته‌یه له‌سه‌ری تێپه‌رِ نه‌ده‌بوو، بۆیه به‌بێ موجامه‌له¬و نه‌رمی نواندن به‌ره‌و رِووی ئه‌و ته‌ڵه‌كه‌باز¬و خاوه‌ن بیدعانه ده‌وه‌ستایه‌وه¬و له‌وتنی قسه‌ی حه‌ق هه‌رگیز له‌لۆمه‌ی لۆمه‌كاران نه‌ده‌ترسا، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش چه‌ندانجار له‌سه‌ر داوای سوڵتان به‌ره‌ورِووی ئه‌م جۆره كه‌سانه بووه‌ته‌وه له‌مه‌جلیسی سوڵتاندا .(برِوانه:البدایة والنهایةـ إبن كثیر ۱۴/۳۶).
ئیبن ته‌یمیه له‌و باره‌یه‌وه قه‌ت تووشی لاوازی¬و سستی نه‌ده‌بوو سه‌ره‌رِای ئه‌وه‌ی كه‌چه‌ندانجار حوكمی زاڵمانه‌یان به‌سه‌ر دابوو به‌زیندانی كردن، تا وای لێهاتبوو ئه‌م پێشه‌وا به‌رِێزه له‌سه‌ر وتنی حه‌ق له‌زیندانێكه‌وه ده‌رده‌چوو بۆ زیندانێكیتر، سه‌رمه‌شقیشی له‌مه پێغه‌مبه‌ر یوسف بوو (علیه السلام) كه ده‌یفه‌رموو: (ربی السجن أحب إليَّ مما یدعوننی إلیه) سورة یوسف.
ئه‌وه‌بوو جارێكیان ئه‌م زانا به‌رِێزه چه‌ند رۆژێك له‌بورجێك زیندانیانكردبوو تا له‌شه‌وی جه‌ژنی ره‌مه‌زان گواستیانه‌وه بۆ زیندانی ناسراو به(الجُب)، دواتریش نوسراوی سوڵتان نێردرا بۆ شام كه‌زۆری له‌خه‌ڵكده‌كرد به‌تایبه‌تی شوێن كه‌وتوه‌كانی كه‌له‌بیروباوه‌ری ئیبن ته‌یمیه لابده‌ن ده‌نا زیندان چاره‌نوسیانه، ئه‌مه‌شیان جارِ ده‌دا له‌مزگه‌وت¬و بازاره‌كان، به‌نیسبه‌ت ئیبن ته‌یمیه‌ش ساڵێك¬و چه‌ند مانگ له‌زیندان مایه‌وه بێئه‌وه‌ی پاشگه‌ز بێته‌وه له‌بیرو بۆچوونه‌كانی به‌رامبه‌ر به‌ئازاد كردنی .
ئیبن ته‌یمیه دوای ده‌رچوونی له‌زیندان چوو بۆ قاهیره¬و له‌وێ خه‌ریكی بڵاوكردنه‌وه‌ی زانستبوو له‌مزگه‌وته‌كان¬و شوێنه گشتیه‌كاندا خه‌لكی سوودیان لێده‌بینی، به‌ڵام ساڵێك به‌سه‌ر رِزگاربوونی له‌زیندانی كردنه‌كه‌ی یه‌كه‌میدا تێنه‌په‌رِیبوو كه‌به‌هۆی شكایه‌تی سه‌رانی خاوه‌ن بیدعه‌وه له‌میسر دووباره خرایه‌وه زیندان، دواتر خستیانه به‌رده‌می كه‌یا له‌دیمه‌شق و قاهیره داده‌نیشێ به‌چه‌ند مه‌رجێك وه‌یا به‌رده‌وام ده‌بن له‌زیندان كردنی، ئه‌ویش زیندانی هه‌ڵبژارد، ئه‌وه‌بوو ناردیانه‌ی زیندانی (القاچی) ناسراو له‌میسر، له‌زیندانیشدا ئیبن ته‌یمیه هه‌ربه‌رده‌وام بوو له‌سه‌ر رِێره‌وه‌كه‌ی خۆی له‌بلاو كردنه‌وه‌ی زانست¬و پشتگیری قورئان¬و سوننه‌ت ته‌نانه‌ت له‌زیندان ئه‌میرو ناوداره‌كان¬و خه‌ڵكیتریش ده‌هاتنه لای بۆفه‌توا¬و فێربوون، قوتابیه‌كانیشی هه‌ركات بیانویستبایه ده‌چوونه لای بۆ رێنمایی¬و ئامۆژگاری . (ابن القیم) كه‌یه‌ك له‌ناودارترین قوتابیه‌كانی بوو ده‌ڵێت: ( ئێمه گه‌ر دنیامان لێوێك بهاتبایه‌وه¬و هه‌ستمان به ته‌نگی بكردبایه ده‌چوینه سه‌ردانی مامۆستاكه‌مان له‌زیندان).( برِوانه: إبن تیمیه- د. محمد یوسف موسى ص ۱۰۴-۱۰۶).
له مانگی شه‌والی ۷۰۹ی كۆچی به‌فه‌رمانی پاشا (الناصر محمد بن قلاوون) ده‌رچوو له‌زیندان¬و هێنایانه‌وه قاهیره، له‌وێ ئیبن ته‌یمیه به‌رده‌وامبوو له‌فێركردنی خه‌ڵك¬و فه‌توادان، دواتر دوای حه‌وتساڵ له‌دووركه‌وتنه‌وه له‌ساڵی ۷۱۲ك گه‌رِایه‌وه دیمه‌شق .
له‌ساڵی ۷۱۸ك فه‌رمانێكی سوڵتان ده‌رچوو به‌ره‌تكردنه‌وه‌ی فه‌تواكه‌ی ئیبن ته‌یمیه له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ( نه‌كه‌وتنی ته‌ڵاق )و خه‌ڵكیش له‌مه ئاگاداركرایه‌وه، به‌لاِم ئیبن ته‌یمیه پابه‌ندنه‌بوو به‌مه‌وه وه‌ووتی: ( من ناتوانم زانست بشارمه‌وه ) بۆیه دووباره خرایه‌وه زیندانی (القلعه) كه‌له‌وێ پێنج مانگ¬و ۱۸ رۆژی به‌سه‌ر چوو تاوه‌كو دواتر ده‌رچوو له‌زیندان¬و گه‌رِایه‌وه سه‌ررِێبازه‌كه‌ی خۆی له‌فێركردن¬و فه‌توادان . (برِوانه: البدایة والنهایة ۱۴/۸۷).
دواتر نه‌یاره‌كانی هه‌ستان لێیكه‌وتنه هه‌را له‌فه‌توایه‌كی ده‌رباره‌ی مه‌سه‌له‌ی ( شد الرّحال )ی ناسراو كه بووه هۆی ده‌ستگیركردنی به‌فه‌رمانی سوڵتان له‌ساڵی ۷۲۸ ك، وه‌بردیان بۆ زیندانی (القلعه)¬و فه‌توا دانیان لێقه‌ده‌غه‌كرد ته‌نانه‌ت كۆمه‌ڵێك له‌قوتابیه‌كانیشیان به‌فه‌رمانی جێگری سوڵتان خسته زیندانه‌وه، ئاله‌م هه‌ڵوێستانه‌دا بۆمان به‌ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ئیبن ته‌یمیه ژیانی خۆی ته‌رخانكردبوو بۆخوای گه‌وره ته‌نانه‌ت زیندانیش كۆڵی پێنه‌ده‌دا له‌و رِێبازه‌ی بۆسه‌رخستنی قورئان¬و سوننه‌ت.
وه‌فات كردنی ئیبن¬وته‌یمیه ( ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت )
ویستی خوای گه‌وره وابوو كه‌ئیبن ته‌یمیه نه‌خۆش بكه‌وێت له‌زیندانی (القلعه) بۆ چه‌ند رۆژێك، ئه‌وه‌بوو ( شمس الدین )ی وه‌زیر هاته لای له‌زیندان¬و داوای لێبوردنیكرد ئه‌ویش پێیوت: ( گه‌رده‌نم ئازاد كردیت¬و هی هه‌موو ئه‌وانه‌ش كه‌دژایه‌تیمیانده‌كرد¬و نه‌یانده‌زانی كه‌من له‌سه‌ر حه‌قم… جگه له‌دوژمنانی خوا¬و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ) . ( برِوانه: مناقب شیخ الإسلام ـ للبزار ص ۱۸).
ئیبن ته‌یمیه له‌زیندان مایه‌وه تاوه‌كو له‌شه‌وی ۲۲ی زولقه‌عده‌ی ساڵی ۷۲۸ ك وه‌فاتیكرد، به‌رِاستی ئه‌م رِووداوه زۆرسه‌ختبوو له‌سه‌ر خه‌ڵكی، جه‌نازه‌كه‌یان له‌زیندان هێنایه ده‌ر¬و له‌مه‌راسیمی ناشتنیدا خه‌ڵكانێكی یه‌كجار زۆر به‌شداریانكرد ته‌نانه‌ت ده‌نگی گریانیان به‌رز ده‌بووه‌وه¬و نه‌یان ده‌توانی بیشارنه‌وه. (إبن كثیر) ره‌حمه‌تی خوای لێبێت له‌وباره‌یه‌وه ده‌ڵێت: ( له‌و رۆژه‌دا كه‌س به‌دوا نه‌كه‌وت مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی كه نه‌یتوانی بێت، ته‌نانه‌ت ئافره‌تێكی زۆریش ئاماده‌بوون كه ژماره‌یان به ۱۵ هه‌زار ده‌خه‌مڵێندرا ئه‌وه جگه له‌و ئافره‌تانه‌ی كه له‌سه‌ربانه‌كان¬و شوێنیتر وه‌ستابوون، وه‌ژماره‌ی پیاوه‌كانیش به ۲۰۰ هه‌زار ده‌خه‌مڵێندرا ). (برِوانه: البدایة‌و النهایة ۱۴/۱۳۶). (الحافظ عمر بن علی البزار)یش ده‌ڵێت: ( ژماره‌ی ئه‌و پیاوانه‌ی كه‌ئاماده‌بوون له۵۰۰ هه‌زار زیاتر بوون ) (برِوانه: الأعلام العلیة فی مناقب شیخ الإسلام إبن تیمیة ص ۱۹).
وه دوای ته‌وابوونی نوێژكردن له‌سه‌ری كه‌كۆمه‌ڵ له‌دوای كۆمه‌ڵ نوێژیانده‌كرد له‌سه‌ری، بردیان بۆ گۆرِستانی (الصوفیه) و له‌ته‌نیشت ( شرف الدین عبد الله ) ی برای ناشتیان ( برِوانه: إبن تیمیه ـ د. محمد یوسف موسى ص ۱۱۱).
ئیبن ته‌یمیه ( ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) كۆچیكرد، به‌ڵام باسكردنی بۆ ماوه‌ی ۷۰۰ ساڵه تا ئیستا هه‌ر به‌رده‌وامه له‌نێوانماندا، وه‌ویستی خوای گه‌وره وابوو كه‌نوسراوه‌كانی¬و رِێبازه‌كه‌ی ببێته چرایه‌ك كه‌رِێگای نه‌وه‌كانی دوای خۆی رِووناك بكاته‌وه .
ئوممه‌ت ئه‌مرِۆ پرسیارده‌كات: ئایا بانگه‌شه‌كه‌ره‌كانی زانست¬و ئاین له‌كوێن؟ ئایا بانگه‌شه‌كه‌ره‌كانی خۆش ویستنی ئیبن ته‌یمیه¬و شوێن كه‌وتنی رِێبازه‌كه‌ی له‌كوێن؟ ئه‌ی بۆ وه‌ك ئیبن ته‌یمیه جوامێرانه دژی ده‌سه‌ڵاتداره سته‌مكاره‌كان ناوه‌ستنه‌وه به‌تایبه‌تی له‌م رۆژگاره‌مان كه‌جیهانی ئیسلامی ده‌ناڵێنێت به‌ده‌ست جه‌ور¬و سته‌می دوژمنانی ئیسلام ؟!! .
وصلى الله على إمام المجاهدین محمد وعلى آله وصحبه والتابعین.