نقدی بر سخنان دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در مورد «ولایت فقیه» (۱)
به قلم: مسعود سنه ای
امروز ۱۴ خرداد ماه ۱۴۰۴ش به مناسبت وفات آیت الله خمینی امام قبلی دارالاسلام ایران، حجت‌الاسلام دکتر حمید شهریاری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی ضمن توصیف جایگاه بنیانگذار دارالاسلام ج.ا.ایران گفت: «امام چون فلسفه و فقه را ترکیب کرده بود به همین جهت یک نظریه‌ای ابداع کرد که این نظریه ولایت فقیهی است که در قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی خودش را به منصه ظهور رساند.»
این ادعا نه تنها بر خلاف منابع معتبر تاریخی مذاهب اسلامی است بلکه شعار اصلی مخالفین «ولایت فقیه» در طول این چند دهه ی گذشته ی انقلاب اسلامی و بخصوص در زمان اغتشاشات ۱۴۰۱ش بود که به عنوان مثال عده ای از طرفداران مُلا لقمان امینی در اطرافش بر علیه اصل «ولایت فقیه» شعار می دادند و این نیمچه مُلاها نظاره گر بودند و… .
اما این ولایت فقیه یا همان ولایت مجتهد چیست و از کجا آمده و چه جایگاهی نزد مذاهب مختلف اسلامی دارد؟
رهبر دارالاسلام که از سوی شورای اولی الامر یا اهل حل و عقد و خبرگان اهل فقه و اجتهاد انتخاب می شود از نگاه مذاهب معروف به اهل سنت باید دارای شروط خاصی باشد:
۱- مسلمان باشد. چون: وَلَن يَجْعَلَ اللّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً ( نساء/ ۱۴۱). هرگز خداوند كافران را بر مؤمنان چيره نخواهد ساخت؛ پس روا نيست انسان كافر، والى و رئيس مسلمانان شود. ۲- مرد باشد ۳- آزاد بودن ۴- سلامت جسمی ۵ – قریشی و سید بودن رهبر که مورد اختلاف است. “. ۶- اهل عدالت باشد ۷- كفایت و توانائی داشته باشد : مهمترین چیزی که رهبر جامعه ی اسلامی باید در آن کفایت و توانائی داشته باشد علم به قانون شریعت الله و «مسائل روز» و «تخصص در امور حکومت داری» است.
این رهبر توسط شورای اولی الامری انتخاب می شود که خود این شورا از بزرگترین فقها و متخصصین تشکیل شده است و عادی است که باید عالمترین و متخصص ترین شخص میان خودشان را انتخاب کنند. به همین دلیل فرقه های معروف به اهل سنت تنها علم داشتن به احكام شرعی در حد تقلید را برای رهبر جامعه کافی نمی دانند، چون تقلید به قول ابن خلدون درحقیقت یك نوع نقص وكمبود است، به همین دلیل بر این باورند که غیر از حالت اضطرار و ضرورت، رهبر و سرپرست و ولی مسلمین در امر حکومتداری باید فقیهی مجتهد باشد و در حالت ضرورت هم باید عالمی باشد در حد قاضی، و پائین تر از این مطلوب علما و ائمه ی خیرالقرون نبوده .
اما عده ای سعی دارند این رهبریت فقیه و مجتهد یا ولایت و سرپرستی فقیه و مجتهد بر «دارالاسلام» را از تولیدات آیت الله خمینی در سال ۱۳۴۸ بدانند و همین اشتباه تبدیل به سلاحی در دست دشمنان رهبریت فقیه و مجتهد در میان سکولاریستها و سکولار زده ها شده است به نحوی که در میان اهل سنت با تهاجم به «ولایت فقیه» که اصطلاح مورد پذیرش شیعیان است در واقع با «ولایت مجتهد» در میان اهل سنت دشمنی می کنند اما جرئت و غیرت بیان آن را در میان اهل سنت ندارند و می خواهند با این حقه اهل سنت را بر علیه شیعه با خود همراه کنند و در میان تشیع هم که نه اعتقادی به «ولایت مجتهد» دارند و نه «ولایت فقیه» اما در کنار اهل سنت به «ولایت فقیه» هجوم می برند و در پناه تشیع هم به «ولایت مجتهد».
سابقه ی تاریخی این مفهوم در میان خود شیعیان و اهل سنت به قرنها قبل از این تاریخ بر می گردد و چیز جدیدی نیست که در این عصر تولید شده باشد:
امام أبو حنيفة (متوفای ۱۵۰ق) در مورد حدیث « فَإِنْ كَانُوا في الْقِراءَةِ سَواءً، فَأَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّةِ، » می گوید: در اینجا منظور فقیه ترین و عالم ترین شخص است برای امامت است.
امام شافعی(متوفای۲۰۴ق) در الفقه الاکبر در بحث شروط امامت و رهبری «دارالاسلام» می گوید: و علم؛ به گونه ای که صلاحیت افتاء داشته باشد و اهل اجتهاد باشد. [۲]
قاضى باقلانى (متوفاى ۴۰۳ ه.ق) و قاضى ابویعلى الفراء حنبلی ( متوفای ۴۵۸ق) نیز اجتهاد و علم را یکی از شروط انتخاب رهبر دارالاسلام مى دانند.[۳]
امام الحرمین الجوینی(متوفای ۴۷۸ق) می گوید: از شرایط امام و رهبر این است که از اهل اجتهاد باشد، به گونه ای که در حوادث نیاز به استفتاء دیگران نداشته باشد و این مورد (داشتن شرط اجتهاد برای رهبر) مورد اتفاق همه است، ».[۵]
أبو القاسم مكي الرميلي المقدسي(متوفای ۴۹۲ق) در ضمن برشمردن شروط رهبر «دارالاسلام» می گوید: در مجتهد بودن رهبر اجماع مذاهب اسلامی و اهل علم روایت شده است، و شرط اجتهاد درباره رهبر مورد اجماع فقها است. و اینکه اکثر رهبران مسلمین بعد از خلفای راشدین غیر مجتهد بوده اند به این دلیل است که اینها تنها با قدرت نظامی به حاکمیت رسیده اند.[۶]