جایگاه علمی زن در اسلام و ضرورت تعلیم دختران در پرتو قرآن و سنت
کاتب: هاجر کُندُزی (کهن دژ)
اسلام دینی است که با نزول وحی «اِقْرَأْ» آغاز شد؛ فرمانی که پیام‌آور علم، دانایی و بیداری بود. هیچ امتی جز با علم به رفعت نمی‌رسد، و هیچ جامعه‌ای جز با تربیت علمی زنان و مردان به عزت نمی‌ماند. امروز که امت اسلامی نیازمند بازگشت به اصل دین و سنت رسول الله ﷺ است، باید جایگاه زن و دختر مسلمان در عرصه‌ی علم و دانش را دوباره یادآور شویم؛ چراکه رسول خدا ﷺ نه تنها زنان را از علم منع نکرد، بلکه آنان را به آموختن و آموزش‌دادن تشویق فرمودند.
قرآن کریم و وجوب علم برای همه
الله جل جلاله فرمود:﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾ (زمر: ۹)
«بگو: آیا آنان که می‌دانند و آنان که نمی‌دانند برابرند؟»
این آیه مطلق است و شامل زن و مرد می‌شود. هیچ‌جا در قرآن تفکیک میان زن و مرد در کسب علم وجود ندارد. بلکه معیار برتری تقوا و دانایی است:﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾ (حجرات: ۱۳).
سنت نبوی و دعوت زنان به علم
پیامبر اکرم ﷺ فرمودند:
«طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ» (ابن ماجه، ۲۲۴)
طلب علم بر هر مسلمان، واجب است. بسیاری از علما، مانند امام نووی رحمه‌الله، گفته‌اند این حکم شامل زن و مرد هر دو است.
نیز در صحیح بخاری آمده است که زنان مدینه نزد پیامبر ﷺ آمدند و گفتند: «ای رسول خدا، مردان بر ما در مجلس علم غلبه کردند، برای ما نیز روزی قرار بده.» پس پیامبر ﷺ روزی ویژه برای تعلیم زنان تعیین کرد (بخاری، کتاب العلم، باب هل يجعل للنساء يوم على حدة في العلم). این نشان می‌دهد که رسول الله ﷺ نه تنها تعلیم زنان را پذیرفته، بلکه برای آن برنامه‌ریزی نیز نموده‌اند.
نقش عایشه رضی الله عنها در علم و تعلیم
ام‌المؤمنین عایشه صدیقه رضی الله عنها یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان عصر صحابه بود. امام زهری رحمه‌الله گفت:
«اگر علم همه‌ی زنان امت را با علم عایشه جمع کنیم، علم عایشه بر همه غلبه می‌کند.» (مستدرک حاکم، ۴/۱۱).
او نه تنها راوی بیش از دو هزار حدیث است، بلکه فقیهان و صحابه بزرگ مانند عبدالله بن عمر، عبدالله بن عباس، و ابوموسی اشعری رضی الله عنهم، در مسائل علمی به نزد او رجوع می‌کردند. این نشان می‌دهد که زن در جامعه اسلامی می‌تواند معلم، فقیه و مرجع باشد.
سیره صحابه در آموزش دختران
صحابه رضی الله عنهم، دختران خویش را به علم می‌آموختند. حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنه، دخترش حفصه را به خواندن و نوشتن و قرآن تعلیم داد. حضرت علی کرم‌الله وجهه، دخترش زینب و ام‌کلثوم را به تعلیم قرآن و فقه تشویق نمود.
پیام به مسئولان امارت اسلامی افغانستان
ای اهل غیرت دینی، ای پاسداران شریعت محمدی ﷺ! امروز که پرچم اسلام را در دست گرفته‌اید، بدانید که بستن دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها بر روی دختران مسلمان، نه از سنت پیامبر است و نه از راه صحابه. بلکه دشمنان اسلام از این جهل خوشحال می‌شوند، زیرا می‌دانند که با جاهل‌ساختن زنان، نسل آینده را نیز در تاریکی نگه می‌دارند.
باز کردن مکاتب، مدارس و پوهنتون‌ها برای دختران، نه تنها موافق قرآن و سنت است، بلکه سبب قوت امت، رشد جامعه و عزت اسلام خواهد بود. اگر امروز دختران ما در مکتب و دانشگاه علم دینی و عصری بیاموزند، فردا مادرانی عالمه، معلمه، پزشک و مربی می‌شوند که نسل مجاهدان و متقیان را تربیت می‌کنند.
نتیجه
ای اهل امارت اسلامی! بدانید که پیامبر رحمت ﷺ فرمود:
«مَن يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ» (بخاری و مسلم).
و این خیر برای زنان و مردان هر دو است. اگر ما دختران خود را از علم محروم کنیم، چگونه خیر و برکت خداوند را در امت خود ببینیم؟
پس به نام الله و به پیروی از رسول الله ﷺ، مکاتب، مدارس و پوهنتون‌های دخترانه را بگشایید و این راه روشن را ادامه دهید، تا فردا در پیشگاه خداوند، در برابر پیامبر ﷺ و امت اسلامی، سربلند باشید.
—
📚 منابع:
قرآن کریم
صحیح بخاری، کتاب العلم
سنن ابن ماجه (۲۲۴)
مستدرک حاکم (۴/۱۱)
اقوال امام نووی و زهری رحمهم الله