شوبهه‌ی خه‌واریجه‌كان : ئه‌وه‌ی نێشته‌جێی له داری كوفر و توانای هیجره‌تی نیه
خه‌واریجه‌كان ئه‌ڵێن :
ئەوەی لەناو قەومی موشریکیندا بە ئاشکرا ، بەرائەتی خۆی نەکات ، ئەوە لە ئاشکرادا و بە زاهر لەوانە ، وە ناخی پەیوەندی بە ئێمەوەنیە ، بۆیە کاتێ براکانی یوسف علیە السلام چۆنه لای وە نەیان ناسی ، حسابی ئەو قەومە موشریکەیان بۆ کرد ( وحسبوا انه ملك كافر ) .
قال تعالي (وَجَاءَ إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ) (يوسف:۵۸).
وه‌لام: ئه‌م شوبهه‌یه‌شیان ئه‌وه‌نده‌ی تر سه‌لماندیان چه‌نه نه‌زان و نه‌خوێنه‌وارن، جارێ بابزانین ئیمامی قورطبی كه ئه‌وان وته‌كه‌ی ئه‌هێننه‌وه ئایا خۆی فه‌رمویه‌تی حیسابی كافریان بۆ یوسف كردوه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نه‌یان ناسیوه ، ئیمامی قورطبی ئه‌فه‌رمێت:
(وَجاءَ إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ) يُوسُفُ (وَهُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ) لِأَنَّهُمْ خَلَّفُوهُ صَبِيًّا، وَلَمْ يَتَوَهَّمُوا أَنَّهُ بَعْدَ الْعُبُودِيَّةِ يَبْلُغُ إِلَى تِلْكَ الْحَالِ مِنَ الْمَمْلَكَةِ، مَعَ طُولِ الْمُدَّةِ، وَهِيَ أَرْبَعُونَ سَنَةً. وَقِيلَ: أَنْكَرُوهُ لِأَنَّهُمُ اعْتَقَدُوا أَنَّهُ مَلِكٌ كَافِرٌ: وَقِيلَ: رَأَوْهُ لَابِسَ حَرِيرٍ، وَفِي عُنُقِهِ طَوْقُ ذَهَبٍ، وَعَلَى رَأْسِهِ تَاجٌ، وَقَدْ تَزَيَّا بِزِيِّ فِرْعَوْنَ مِصْرَ، ويوسف رَآهُمْ عَلَى مَا كَانَ عَهِدَهُمْ فِي الْمَلْبَسِ وَالْحِلْيَةِ. وَيَحْتَمِلُ أَنَّهُمْ رَأَوْهُ وَرَاءَ سِتْرٍ فَلَمْ يَعْرِفُوهُ.[ ۹ /۲۲۱- ۲۲۲ / تفسيرالقرطبي].
واته: براكانی هاتن و هاتنه ژووره‌وه بۆلای یوسف نه‌یان ناسیوه، له‌به‌رئه‌وه‌ی كاتێ جێیان هێشتبوو مناڵ بوو و نه‌یان ده‌زانی دوای كۆیله بوون بگات به‌و پله و پایه‌و مه‌كانه‌ته دوای ۴۰ ساڵ ، وه وتراوه نه‌یانسی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وایان وایان ده‌زانی پاشایه‌كی كافره وه وتراوه له‌به‌ر ئه‌وه نه‌یان ناسی چونكه پۆشاكی ئاوریشمی له‌به‌ر بوه و له‌گه‌ل ملوانكه‌ی ئالتون و و تاجی له‌سه‌ر بوه وه‌ك جل و به‌رگی فیرعه‌ونی میصرو به‌لام یوسف ئه‌وانی ناسیوه به‌هۆی ئه‌وه‌ی هه‌مان پۆشاكی جارانیان پۆشیبوو ، وه ئه‌شێ یوسف نه‌ناسیبێ به‌هۆی ئه‌وه‌ی له‌پشتی په‌رده‌یه‌كه‌وه قسه‌ی له‌كه‌لیان كردبێ .
بۆیه بروانن ئیمامی قورطبی جه‌زم ناكات له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی بۆیه نه‌یاناسیوه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حیسابی كافریان بۆ كردبێ ئه‌و بۆچونه هه‌روه‌كو ئه‌گه‌ر باس ده‌كات ئه‌وه‌ش له‌به‌رئه‌وه‌ی یوسف هیچ نیشانه‌یه‌كی دینداری و موسڵمانی ده‌رنه‌خستوه هه‌روه‌ك مه‌لیك و پاشاكان بوه شكل و شێوه‌ی بۆیه وایان زانیوه ، وه ئه‌وان له‌گه‌لی نه‌ژیاون ته‌نها هاتونه بۆ مامه‌ڵه‌ی كرین و فرۆشتن ئه‌و حاڵه‌ته‌ش هیچ ده‌رخستنی دینی تێدا ده‌رناكه‌وێ بۆیه وتراوه ره‌نگه ئه‌و حیسابه‌یان كردبێ.
به‌هه‌مان شێوه ئیمامی (ابن كثیر) له ته‌فسیره‌كه‌ی دا ئه‌فه‌رمێت : {وَهُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ} أَيْ: لَا يَعْرِفُونَهُ؛ لِأَنَّهُمْ فَارَقُوهُ وَهُوَ صَغِيرٌ حَدَثٌ فَبَاعُوهُ (۵) لِلسَّيَّارَةِ، وَلَمْ يَدْرُوا أَيْنَ يَذْهَبُونَ بِهِ، وَلَا كَانُوا يَسْتَشْعِرُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ أَنْ يَصِيرَ إِلَى مَا صَارَ إِلَيْهِ، فَلِهَذَا لَمْ يَعْرِفُوهُ، وأما هو فعرفهم.[ ۴ / ۳۹۷ / تفسير إبن كثير ].
واته: (وهم له منكرون ) یه‌عنی نه‌یان ئه‌ناسی له‌به‌رئه‌وه‌ی كاتێ فرۆشتیان به كاروانه‌كه مناڵ بوو و نه‌یان ده‌زانی بۆ كوێی ده‌به‌ن، نه‌یان ده‌زانی به‌و ئاسته به‌رزه ده‌گات بۆیه نه‌یان ناسیوه ، به‌لام ئه‌و ناسیانی.
كه‌واته بۆمان ده‌ركه‌وت ئه‌وه‌ی ئه‌وان ئه‌یڵێن هیچ بنه‌مایه‌كی نیه و هیچ په‌یوه‌ندیه‌كی به‌و باسه‌وه نیه كه ده‌ڵین ئه‌وه‌ی له‌ناو قه‌ومی موشریكین بێ و به ئاشكرا به‌رائه‌تی خۆی نه‌كات ئه‌وه به‌زاهیر له‌وانه ، چونكه پێغه‌مبه‌ر یوسف سه‌لامی خوای لێ بێت هیچ نیشانه‌یه‌كی موسڵمان بون یان دینداری یان جیاوازیان لێ نه‌بینیبوو بۆیه نه‌یان ناسی…هتد.
چ جای به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی تێدا بێ كه نوێژ و درشمه‌كانی تری ئایین به موسڵمان حیساب نه‌كرێ .
عدم إظهار العداوة كفر به الصحابة الذين لم يظهروا دينهم ؛ ومثال الأجلى ؛ قصة خالد بن الوليد رضي الله عنه مع (مجاعة بن مرارة الحنفي) حيث ادعى هذا أنه ما زال على دينه الذي بايع عليه النبي صلى الله عليه وسلم ؛ فأكذبه خالد وحكم بكفره ردته .
شوبهه‌ی دووه‌میان ئه‌ڵێن : صه‌حابه به‌هۆی ده‌رنه‌خستنی دوژمنایه‌تی و به‌رائه‌ت له‌كافران خه‌لكیان ته‌كفیر كردوه نمونه‌ش به‌سه‌رهاتی خالیدی كوری وه‌لیده له‌گه‌ل (مجاعة بن مرارة) كاتێ مه‌جاعه بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی ده‌كرد هه‌ر موسڵمانه و له‌سه‌ر به‌لێن و په‌یمانه ماوه كه به‌پێغه‌مبه‌ری دابوو صلی الله علیه وسلم بۆیه خالید به درۆی خسته‌وه و حوكمی كوفر و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ی به‌سه‌ردا .
وه‌لام: ئه‌مه‌ش چه‌واشه‌كاریه‌كی تره و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك وانیه ، سه‌ره‌تا پێویسته بزانین مه‌جاعه گه‌وره‌ی قه‌ومه‌كه‌ی بوو و گوێرایه‌ڵی ده‌كرا له‌نێو هۆزه‌كه‌ی هیچی توش نابوو ئه‌گه‌ر ئه‌گه‌ر موسه‌یله‌مه‌ی به‌درۆ بخستایه‌ته‌وه به‌لام نه‌یكردو هه‌ر بۆیه خالد پێ ی فه‌رموو : ئه‌ی موجاعه ئه‌مرۆ وازت له‌وه هێناوه كه دوێنی له‌سه‌ری بوی ، رازی بون و بێ ده‌نگ بونت به حاڵی ئه‌و درۆزنه له‌كاتێكیشدا تۆ گه‌وره‌ی یه‌مامه‌ی ده‌تزانی من وادێم، ئایا بۆ عوزرێكت بۆ خۆت دانه‌نا وه‌ك قسه‌ت بكردایه وه‌ك ئه‌وانه‌ی قسه‌یان كرد، ثمامة بن أثال قسه‌ی كرد ره‌دی دایه‌وه و ئینكاری كرد و (الیشكری ) قسه‌ی كرد، ئه‌گه‌ر بشڵێی له‌قه‌ومه‌كه‌م ئه‌ترسام ، ئه‌ی بۆ نه‌هاتی بۆ دیدارم ئه‌ی بۆ نامه‌یه‌كت بۆم نه‌نوسی ئه‌ی بۆ نێراوێكت بۆ نه‌ناردم ، ئه‌شزانی چیم كرد به خه‌لكی بوزاخه ، سوپاشم بۆ لای تۆ هێنا.
بۆیه سه‌یركه‌ن سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی خالید ره‌زای خوای گه‌وره‌ی لێ بێت هیچ عوزرێكی نه‌بینی له ئینكاری نه‌كردنی مه‌جاعه له موسه‌یله‌مه‌ی درۆزن كه گه‌وره‌ی قه‌ومه‌كه‌شی بوو ، ئه‌وجاش حوكمی كوفری نه‌دا به‌سه‌ریا چونكه ئه‌گه‌ر به‌كافری بزانیایه ده‌یكوشت به‌لكو سه‌رزه‌نشتی كرد له‌سه‌ر بێ ده‌نگ بون و ئینكاری نه‌كردنی و فه‌رمانی كرد زیندانی بكرێ پاشان لێی بورا.( بيان النجاة والفكاك من موالاة المرتدين وأهل الإشراك للشيخ حمد بن عتيق) .
هه‌روه‌ها هاوه‌ڵان ره‌زای خوایان لێ بێ نه‌چون به‌په‌له حوكمی كوفر بده‌ن له‌سه‌ر خێزانه‌كانی موختاری ثقفی و عه‌لقه‌می سه‌ره‌رای بونی قه‌رینه ئاشكرا له‌سه‌ر رازی بونیان ، ئه‌وجاش حوكمی كوفریان له‌سه‌ر نه‌دان به‌لكو چاوه‌ریی به‌رچاورونی و به‌لگه‌ی زیاتریان كرد.
قال أبو بكر المروذي: ما أحسن ما احتجت امرأة علقمة بن علاثة على أبي بكر رضي الله عنه، فقالت: إن كان زوجي كفر، فإني لم أكفر. قال أبو عبدالله: ما أحسن ما احتجت عليه”اهـ (أحكام أهل الملل والردة من جامع الخلال ۱۴۲۳)
ويلاحظ هنا: أن أبا بكر رضي الله عنه، لم يقل لامرأة علقمة: كذبت في قولك: (إن كان زوجي كفر، فإني لم أكفر). وإلا فلو كنت مسلمة حقاً كما تزعمين، لتبرأت منه، وفارقتيه، ولما أقمت معه في الدار. بل قبل منها، وخلى سبيلها.
واته : ئیمامی أبو بكر المروذی ئه‌فه‌رمێت: ئای چه‌ن جوانه كاتێ خێزانه‌كه‌ی عه‌لقه‌مه به‌لگه‌ی كرد له‌سه‌ر ئه‌بو به‌كر ره‌زای خوای لێ بێ و ووتی: ئه‌گه‌ر هاوسه‌ره‌كه‌م كافربوه ، ئئ خۆ من كافر نه‌بومه، ئیمام ئه‌حمه‌د وتی ئای چه‌ن جوانه ئه‌وه‌ی به‌ڵگه‌ی پێ هێناوه‌ته‌وه له‌سه‌ری.
له تاريخ الطبري (۳/۲۶۲) هاتوه : “فجحد ولده وزوجته أن يكونوا مالئوا علقمة، وكانوا مقيمين في الدار، فلم يبلغ أبا بكر إلا ذلك، وقالوا: ما ذنبنا فيما صنع علقمة من ذلك”.
أما على قول هؤلاء، فامرأة علقمة كافرة قولاً واحداً، لأنها لم تعلن البراءة من زوجها، ولم تفارقه، بل ظلت تحته هي وأولادها.
كوره‌كه‌ی و خێزانه‌كه‌ی نكۆلیان له‌وه ده‌كرد كه مه‌یلیان بۆ عه‌لقه‌مه هه‌بوبێ ، له‌كاتێدا له‌و داره‌ی عه‌لقه‌مه ده‌ژیان هه‌ر ئه‌وه‌ش به ئه‌بو به‌كر گه‌یشتبوو وتیان: تاوانی ئێمه چی یه له‌وه‌ی عه‌لقه‌مه كردویه‌تی.
وفي خلافة ابن الزبير رضي الله عنه وعن أبيه، بعث أخاه إلى: أم ثابت بنت سمرة بن جندب، وإلى عمرة بنت النعمان بن بشير، زوجتي المختار، فقال لهما: ما تقولان في المختار؟ فقالت أم ثابت: ما عسانا أن نقول؟ ما نقول فيه إلا ما تقولون فيه أنتم. فقالوا لها: اذهبي. وأما عمرة فقالت: رحمة الله عليه، إنه كان عبداً من عباد الله الصالحين. فرفعها مصعب إلى السجن، وكتب فيها إلى عبدالله بن الزبير، أنها تزعم أنه نبي، فكتب إليه أن أخرجها فاقتلها. فأخرجها بين الحيرة والكوفة بعد العتمة، فضربها مطر ثلاث ضربات بالسيف – ومطر تابع لآل قفل من بني تيم الله بن ثعلبة، كان يكون مع الشرط – فقالت: يا أبتاه، يا أهلاه، يا عشيرتاه. فسمع بها بعض الأنصار، وهو أبان بن النعمان بن بشير، فأتاه فلطمه، وقال له: يا ابن الزانية، قطعت نفسها قطع الله يمينك. فلزمه حتى رفعه إلى مصعب، فقال: إن أمي مسلمة. وادعى شهادة بني قفل، فلم يشهد له أحد، فقال مصعب: خلوا سبيل الفتى، فإنه رأى أمراً فظيعاً. (تاريخ الطبري ۶/۱۱۲)
وه له خیلافه‌تی (ابن زبیر) ره‌زای خوای لێ بێ نامه‌یه‌كیان نارد بۆ هه‌ردوو خێزانه‌كه‌ی موختاری سه‌قه‌فی ، به هه‌ردوو خێزانه‌كه‌یان وت چی ده‌ڵین ده‌رباره‌ی موختار؟ یه‌كیكیان به‌ناوی (أم ثابت) بوو وتی ئه‌بێ چی بڵیین هه‌ر ئه‌وه ئه‌ڵێین كه ئێوه ئه‌یلێن، به‌ویان وت تۆ برۆ، ئه‌ما خێزانه‌كه‌ی تری به‌ناوی (عمــرة) ئه‌و وتی : ره‌حمه‌تی خوای لێ بێ ، ئه‌و به‌نده‌یه‌ك بوو له به‌نده صالیحه‌كانی خوا و ناردیان بۆ زیندان باسه‌كه‌یان نارده‌وه بۆ ابن زوبیر و پێیان وت وا گومان ده‌بێت پێغه‌مبه‌ره ئه‌ویش نامه‌ی نوسی بۆیان له زیندان ده‌ری بكه‌ن و بیكوژن .
ئه‌گه‌ر هاوه‌ڵان وه‌ك ئه‌و خه‌واریجانه بونایه ده‌بوو حوكمی كوفر بده‌ن به‌سه‌ر هه‌ردوو هاوسه‌ره‌كه‌ی موختاری سه‌قه‌فی چ جای ئه‌وه‌ی قه‌رینه‌كان پشتگیری ده‌كه‌ن، به‌لام ئه‌وان وایان نه‌كرد، به‌لكو تاقیان كردنه‌وه .
وه یان ئه‌ڵێن بۆیه ئه‌و حوكمه ئه‌ده‌ین چونكه ولاته‌كان شیرك و حوكم كردنی یاسای تیدا بڵاوه وه‌ك ئه‌وه‌ی ده‌بینین كه واقیعه مانای ئه‌وه‌ش نیه كه ئه‌وان رازی بن به‌وه چ جای ئه‌وه‌ی پشتگیری لێ بكه‌ن و به‌شداربن تیایدا.
الله تعالى: {هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَلَوْلا رِجَالٌ مُؤْمِنُونَ وَنِسَاءٌ مُؤْمِنَاتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَئُوهُمْ فَتُصِيبَكُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا}.
ابن جرير له تفسيره‌كه‌ی ده‌رباره‌ی ئه‌م ئایه‌ته (۲۲/۲۹۴) ده‌فه‌رموێت: “يقول تعالى ذكره: ولولا رجال من أهل الإيمان، ونساء منهم، أيها المؤمنون بالله أن تطئوهم بخيلكم ورجلكم لم تعلموهم بمكة، وقد حبسهم المشركون بها عنكم، فلا يستطيعون من أجل ذلك الخروج إليكم فتقتلوهم، كما حدثنا بشر، قال: ثنا يزيد، قال: ثنا سعيد، عن قتادة، قوله: (وَلَوْلا رِجَالٌ مُؤْمِنُونَ وَنِسَاءٌ مُؤْمِنَاتٌ)، حتى بلغ (بِغَيْرِ عِلْمٍ). هذا حين رد محمد وأصحابه أن يدخلوا مكة، فكان بها رجال مؤمنون ونساء مؤمنات، فكره الله أن يؤذوا أو يوطئوا بغير علم”اهـ
واته: ئه‌گه‌ر پیاوانی و ئافره‌تانی ئیماندار نه‌بوایه(له‌ناو مه‌ككه‌دا)كه ئێوه نه‌تان ده‌ناسین و پێتان پێدا ده‌نان(ده‌تان كوشتن) كه موشریكان ریگیریان لێ كردون به‌وه‌ی بێن بۆلاتان ئه‌وجا ئیوه‌ش ئه‌وان بكوژن.
ببینن خوای گه‌وره ناویانی به ئیماندار بردوه سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی له داری كوفر و شیرك نیشته‌جێ بون و له‌مه‌ككه بون ئه‌مه‌ش دیارترینی به‌ڵگه‌كانه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی حوكمدان به‌سه‌ر داردا مانای ئه‌وه نیه هه‌مان حوكم به‌سه‌ر خه‌لكه‌كه‌ی بدرێ.
وه‌ك الله تعالى ده‌فه‌رموێت : {إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلا يَهْتَدُونَ سَبِيلا فَأُولَئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا}.
ئیمانی ابن جرير له ته‌فسیره‌كه‌ی له‌ئه‌م ئایه‌ته (۹/۱۰۱-۱۰۲) ده‌فه‌رموێت : “استثنى جل ثناؤه المستضعفين الذين استضعفهم المشركون (مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ)، وهم العجزة عن الهجرة بالعسرة، وقلة الحيلة، وسوء البصر، والمعرفة بالطريق، من أرضهم أرض الشرك إلى أرض الإسلام، من القوم الذين أخبر جل ثناؤه، أن (مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ)، أن تكون جهنم مأواهم، للعذر الذي هم فيه، على ما بينه تعالى ذكره .. (فَأُولَئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ) يعني: هؤلاء المستضعفين، يقول: لعل الله أن يعفو عنهم، للعذر الذي هم فيه، وهم مؤمنون، فيفضل عليهم بالصفح عنهم في تركهم الهجرة، إذ لم يتركوها اختياراً، ولا إيثاراً منهم لدار الكفر على دار الإسلام، ولكن للعجز الذي هم فيه عن النقلة عنها .. وذكر أن هاتين الآيتين والتي بعدهما، نزلت في أقوام من أهل مكة، كانوا قد أسلموا وآمنوا بالله وبرسوله، وتخلفوا عن الهجرة مع رسول الله صلى الله عليه وسلم حين هاجر، وعرض بعضهم على الفتنة فافتتن، وشهد مع المشركين حرب المسلمين، فأبى الله قبول معذرتهم التي اعتذروا بها، التي بينها في قوله خبراً عنهم: قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأرْضِ”اهـ
واته: الله تعالی ئه‌و بێ ده‌سه‌ڵاتانه‌ی ده‌ركرد له حوكمی هه‌ره‌شه‌ی ئایه‌ته‌كه كه موشریكان بێ ده‌سه‌لات و لاوازیان كردبون(من الرجال والنساء والولدان) ئه‌وانه كه توانایان نه‌بوو و رێگای هیجره‌تیان نه‌ده‌زانی كه له خاكه‌كه‌ی خۆیانه‌وه كه خاكی شیرك بوو كۆچ بكه‌ن بكه‌ن بۆ خاكی ئیسلام، خوای گه‌وره بێ گومان لێ بورده‌یه به‌رامبه‌ر ئه‌م بێ ده‌سه‌لاتانه ئه‌مانه ئیمانداران، خوای گه‌وره چاوپۆشیان لێ ده‌كات به‌وه‌ی لێیان ده‌بورێ ، وه ئه‌و كه‌سانه‌شی كه خوای خوای گه‌وره هه‌ره‌شه‌ی لێ كردن له‌م ئایه‌ته ئه‌وانه بون مه موسڵمان بوبون و ئیمانیان به‌خوا و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی هێنابوو به‌لام له هیجره‌ت دواكه‌وتن كاتێ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم هیجره‌تی كرد بۆیه توشی فیتنه هاتن به‌وه‌ی موشریكه‌كان به‌زۆر راپیچیان كردن بۆ جه‌نگ كردن دژی موسڵمانان بۆیه خوای گه‌وره عوزری لێ قبول نه‌كردن كه عوزریان بێ ده‌هێنایه‌وه كه ده‌یان وت ئێمه‌ش بێ ده‌سه‌لات بوین.
بۆیه لێره‌دا بۆمان رون بوه‌وه ئه‌وه‌ی نێشته‌جێی له داری كوفر و توانای هیجره‌تی نیه پێی ناوترێ حوكمی هه‌مان ئه‌و وڵاته‌ی هه‌یه كه تێدا ده‌ژێ، به‌لكو ئه‌وبه موسڵمانێكی بێ ده‌سه‌ڵات ده‌ژمێردرێ، بۆیه ئه‌گه‌ر ئه‌م ئایه‌تانه له‌باره‌ی خه‌ڵكانێكه‌وه دابه‌زیبێ له ئه‌هلی مه‌ككه كه موسڵمان بون و ئیمانیان به‌خوا و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی هێنابوو و نه‌یان توانیبوو له‌گه‌ل پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی هیجره‌ت بكه‌ن، كه‌واته خه‌ڵكی سه‌رده‌می ئێمه له پیشترن به‌و عوزره …هتد
والحمدلله رب العالیمن