شوبهه‌ی خه‌واریجه‌كان : سبحان اللە ئەو خەواریجانه چەنە ساختەچی و چەواشەکارن
هاتون ئەم دەقەیان هێناوە ( الأصل أن من كان في دار ، فهو من أهلها ، يثبت له حكمهم ما لم يقم على خلافه دليل” انتهى ). وە پێشەکەیان قرتانوە ، فەرمون لەگەڵمان بن بزانین مەسەلەکە چۆنە و چۆن ئەو سیحرە بەسەریان قڵپ دەکەینەوە.
( ٳبن قدامة ) لە “المغني” (۳/۴۷۸) دەفەرمێت : “وإن وجد ميت ، فلم يعلم أمسلم هو أم كافر ، نظر إلى العلامات ، من الختان ، والثياب ، والخضاب ، فإن لم يكن عليه علامة ، وكان في دار الإسلام ، غسل ، وصلي عليه ، وإن كان في دار الكفر ، لم يغسل ، ولم يصل عليه . نص عليه الإمام أحمد ; لأن الأصل أن من كان في دار ، فهو من أهلها ، يثبت له حكمهم ما لم يقم على خلافه دليل” انتهى .
ئەگەر مردویەک دۆزرایەوە و نەزانرا موسڵمانە یان کافر، ئەوە سەیری نیشانەکانی دەکرێ ، لە خەتەنەکردنی و لە جل و بەرگی و لە خەنەپێوە بون، وە ئەگەر هیچ نیشانەیەکی لەسەر نەبوو لە (دار الاسلام) بوو ئەوا ئەشۆرێ و نوێژی لەسەر دەکرێ ، بەڵام ئەگەر لە (دار الکفر) بێ ئەوا ناشۆرێ و نوێژی لەسەر ناکرێ .لەوبارەیەو ئیمام ئەحمەد هەمان دەقی فەرموە ; چونکە ئەوە بنچینەیە هەرکەسێک لە دارێک لە شوێنێک بێ ئەوە یەکێکە لەخەڵکی ئەو شوێنە هەمان حوکمی ئەوانی هەیە مادام بەڵگەیەک نەبێ پێچەوانەی بکاتەوە.
بڕوانن “——
بڕوانن وسەرەنج بدەن ئیبن و قودامە چۆن بەچەن نیشانەیەک حوکمی موسڵمان بونی داوە کە خەتەنە کردن و جلوبەرگی موسڵمانانە و خەنەلێدانە ( چ جای نویژ و ئەرکانەکانی ئیسلام) پاشان ئەفەرمێ; ئەگەر هیچ نیشانەی پێوە دیار نەبوو چی بکەین ؟ ئینجا ئەفەرمێت سەیری دارەکە بکە ئایا دار الکوفرە یان دار الاسلام و بەپێی ئەوە حوکمی لەسەر بدە ، کەواتە بەهیچ شێوەیەک قسەکەی لەگەڵ قسەی خەواریجەکان یەک ناگرێتەوە کە هیچ نیشانەیەک بۆ موسڵمان بون قبوڵ ناکەن چ جای نوێژ و بانگ و پایە و دروشمەکانی ئیسلام ، سوپاس بۆ اللە تعالی پەم سیحرەشیان بەتاڵ بوەوە.
پرسیارێك بۆ خه‌واریجه‌كان ، یان ئه‌م وته‌یه‌ی شێخی ئیسلام ابن ته‌یمیه راسته ؟، یان ئه‌ویش كافره و جارێ شه‌رم ئه‌كه‌ن ئاشكرای بكه‌ن ؟!!
شێخی ئیسلام ( إبن تیمیة ) ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ده‌فه‌رموێت: ” وقد علم بالإضطرار من دين الرسول – صل الله عليه وسلم – ,واتفقت عليه الأمة أن أصل الإسلام, و أول ما يؤمر به الخلق شهادة أن لا إله إلا الله, وأن محمداََ رسول الله, بذلك يصير الكافر مسلماً, والعدو ولياً, والمباح دمه وماله معصوم الدم و المال, ثمَّ إن كان ذلك من قلبه فقد دخل في الإيمان , وإن قاله بالسانه دون قلبه فهو في ظاهر الإسلام دون باطن الإيمان ” تيسير العزيز الحميد (ص ۱۲۷).
واته : له زه‌ڕوره‌تی دینی پێغه‌مبه‌ر – صل الله علیه وسلم – زانراوه، هه‌موو ئومه‌تیش ڕێكه‌وتون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی بنچینه‌ی ئیسلام و یه‌كه‌م شتێك كه خه‌ڵكی فه‌رمانی پێ بكرێ بریتیه له شه‌یاتیدان به لا اله الا الله و محمد رسول الله ، وه به‌م شایه‌دیه كافر ئه‌بێت به موسڵمان و دوژمن ئه‌بیت به‌دۆست، خوێن و ماڵی حه‌ڵاڵ ئه‌بێته خوێن و ماڵ پارێزراو، پاشان ئه‌گه‌ر ئه‌م شایه‌دیه له‌دڵیه‌وه بێ ئه‌وه دێته ناو ئیمانه‌وه ، وه ئه‌گه‌ر ته‌نها به‌زمانی بیڵێ دڵی له‌گه‌ل نه‌بێ ئه‌وه له ڕواڵه‌تی ئیسلامه و موسڵمانه جگه له ئیمانی ناخی.
نصوص ابن عبد الوهاب في عدم التكفيربالعموم
۱-قال رحمه الله تعالى (۱/۶۳):”فإن قال قائلهم : إنهم يكفرون بالعموم فنقول : سبحانك هذا بهتان عظيم ؛ الذي نكفر الذي يشهد أن التوحيد دين الله، ودين رسوله، وأن دعوة غير الله باطلة ثم بعد هذا يكفر أهل التوحيد، ويسميهم الخوارج “.
۲-وقال (۱/۷۳)(۱/۸۲):”وأما التكفير : فأنا أكفر من عرف دين الرسول، ثم بعد ما عرفه سبه، ونهى الناس عنه، وعادى من فعله، فهذا : هو الذي أكفر، وأكثر الأمة ولله الحمد ليسوا كذلك”.
۳-وقال أيضا (۱/۸۰):”فمنها : إشاعة البهتان، بما يستحي العاقل أن يحكيه، فضلاً عن أن يفتريه ومنها : ما ذكرتم : أني أكفر جميع الناس، إلا من اتبعني، وأني أزعم أن أنكحتهم غير صحيحة، فيا عجباً كيف يدخل هذا في عقل عاقل ؟! وهل يقول هذا مسلم إني أبرأ إلى الله من هذا القول، الذي ما يصدر إلا عن مختل العقل، فاقد الإدراك ؛ فقاتل الله أهل الأغراض الباطلة”
۴-وقال (۱/۱۰۰):” وأما القول : أنا نكفر بالعموم ؟ فذلك من بهتان الأعداء، الذين يصدون به عن هذا الدين ؛ ونقول : ( سبحانك هذا بهتان عظيم ) [النور:۱۶] “.
سه‌یركه‌ن بزانن چی ده‌فه‌رموێت شێخ (أبو بطین)كه یه‌كێكه له گه‌وره زانایانی نه‌جد له وه‌لامێكی دا بۆ علی بن سلیم :
ده‌ڵێت : ” فالأولي البلد التي فيها شيء من مشاهد الشرك، والشرك فيها ظاهر، مع كونهم يشهدون أن لا إله إلا الله وأن محمدًا رسول الله، مع عدم القيام بحقيقتهما، ويؤذنون ويصلون الجمعة، والجماعة مع التقصير في ذلك، هل تسمى دار كفر أو دار إسلام؟ فهذه المسألة يؤخذ جوابها مما ذكره الفقهاء في بلدة كل أهلها يهود أو نصارى، أنهم إذا بذلوا الجزية صارت بلادهم بلد إسلام وتسمي دار إسلام، فإذا كان أهل بلدة نصارى يقولون في المسيح أنه ابن الله أو ثالث ثلاثة أنهم إذا بذلوا الجزية سميت بلادهم بلد إسلام، فبالأولى فيما أرى أن البلد التي سألتم عنها، وذكرتم حال أهلها، أولى بهذا الاسم، ومع هذا يقاتلون لإزالة مشاهد الشرك، والإقرار بالتوحيد والعمل به، بل لو أن طائفة امتنعت من شريعة من شرائع الإسلام قوتلوا، وإن لم يكونوا كفارًا ولا مشركين ودارهم دار إسلام.(مجموعة الرسائل، ج۲ ، ص۲۰۳)
ئه‌و ولاته‌ی كه‌وا چه‌ن شوێنێكی شیركی تیدایه و هاوشه‌دانانی تێدا ئاشكرایه و شایه‌دی به لا اله الا الله و محمد رسول الله ئه‌ده‌ن به‌بێ ئه‌وه‌ی هه‌ستن به ماف و داواكاریه‌كانی وه بانگ ئه‌ده‌ن و نوێژی جومعه و جه‌ماعه‌ت ئه‌كه‌ن له‌گه‌ل بونی كه‌مته‌رخه‌میان تیایدا ئایا ئه‌م ولاته به مه‌نزڵگای ئیسلام (دارالاسلام)ناو ده‌برێ یان به مه‌نزڵگای كوفر(دارالكفر)؟
ئه‌م مه‌سه‌له‌یه وه‌لامه‌كه‌ی له‌وه وه‌رده‌گیرێ كه شه‌رعناسان فه‌رمویانه له‌باره‌ی ئه‌و وڵاته‌وه‌ی كه خه‌ڵكه‌كهی هه‌موو جوله‌كه‌ن یان گاورن به‌لام جیزیه و سه‌رانه ئه‌ده‌نه ولاتی موسڵمانان به‌وه ولاته‌كه‌یان ده‌بێته به‌شێك له‌ولاتی موسڵمانان و پێی ده‌وترێ (دارالاسلام) یاخود ئه‌گه‌ر ولاته‌كه گاوربن(نصاری) بڵێن عیسی كوری خوایه یان سێیه‌می خوایه‌كانه به‌لام سه‌رانه و جیزیه بده‌ن ئه‌وا ولاته‌كه‌یان ناوده‌برێ به ولاتی ئیسلام، ئه‌و وڵاته‌ی كه پرسیارت له‌باره‌وه كرد و باسی حاڵی خه‌ڵكه‌كه‌یت كرد ومن له‌پێشتری ده‌زانم كه پیی بوترێ (دار الاسلام) هه‌رچه‌نده ده‌بێ جه‌نگ بكرێ له‌گه‌لیان بۆ لابردنی شیرك و دیارده‌كانی شیرك و بۆ ئیقرار كردن به‌ته‌وحید و كارپێكردنی وه هه‌ر تاقمێك رێگربێ له حوكمێك له حوكمه‌كانی ئیسلام جه‌نگی له‌گه‌ل ده‌كرێ هه‌رچه‌نده كافر و موشریك نه‌بن و ولاته‌كه‌یان دار الاسلام بێت.
پرسیار(۲) مامۆستا یه‌كێك له‌شوبهه‌ی خه‌واریجه‌كان ئه‌وه‌یه ده‌ڵێن بۆیه ئێوه كافرن چونكه كوفرتان نه‌كردوه به‌طاغوت ئه‌ویش طاغوتی گه‌ل و خه‌ڵكیه كه كوفریان پێ ناكه‌ن و به‌كافری نازانن وه‌ك خوای گه‌وره له حاڵی پێغه‌مبه‌ر ئیبراهیم ده‌فه‌رمووێت ( قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّىٰ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ …) ؟
وه‌ڵام : به‌لێ وابوون ، ئاخر براكه‌م قه‌ومی ئیبراهیم هه‌مووی له بنچینه‌دا موشریك و بتپه‌رست بوون ، ته‌نها خێزانی و پێغه‌مبه‌ر لوط موسڵمان بون بۆیه ئاوا به‌گشتی ته‌كفیری كردن، الله تعالی ده‌فه‌رمویت : ( إذ قال لأبیه وقومه ما هذه التماثیل التی أنتم له عاكفون ) وه ده‌فه‌رموێت : ( فآمن له لوط وقال إني مهاجر الى ربي..) العنكبوت ۲۶٫
وه له صه‌حیحی بوخاری دا هاتوه : { .. قال ياسارة ليس على وجه الأرض مؤمن غيري وغيرك } ئه‌مانه هه‌موی به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له‌و كاته‌دا ته‌نها ئیبراهیم و ساره‌ی خیزانی و لوط موسڵمان بون له‌سه‌ر زه‌وی.
هه‌روه‌ها ئیمامی طه‌به‌ری له ته‌فسیره‌كه‌ی دا ده‌رباره‌ی ئه‌م ئایه‌ته‌ی سوره‌تی زخرف ( وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ إِنَّنِي بَرَاءٌ مِمَّا تَعْبُدُونَ (۲۶) ئه‌فه‌رمێت : “يقول تعالى ذكره: (وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لأبِيهِ وَقَوْمِهِ) الذين كانوا يعبدون ما يعبده مشركو قومك يا محمد ” واته خوای گه‌وره باسی ده‌كات و ئه‌فه‌رمێت بیهێنه‌وه یادی خۆت كاتێ ئیبراهیم به‌قه‌ومه‌كه‌ی خۆی وت كه هه‌مان شتیان ده‌په‌رست ئه‌ی موحه‌مه‌د كه موشریكانی قه‌ومه‌كه‌ی تۆ ده‌یپه‌رستن .
كه‌واته ئه‌م ئایه‌ته باس له قه‌ومی موشریكان ئه‌كات ، نه‌ك ئه‌م خه‌ڵكه‌ی موسڵمانن خۆیان ئه‌ده‌نه پاڵ ئیسلام و دروشم و پایه‌كانی ئیسلام ده‌رده‌خه‌ن، ئه‌گه‌ر بڵێن ئئ باشه خۆ موشریكانی قوره‌یشیش خۆیان ئه‌دایه پاڵ دینی ئیبراهیم و حه‌جیان ده‌كرد و زۆر په‌رستشیان ئه‌نجام ئه‌دا به‌و په‌رستش و دروشمانه نه‌بون به موسڵمان و ئیبراهیمی چونكه شیرك و كوفریان هه‌بوو و موه‌حید نه‌بون ؟ منیش ئه‌ڵێم راسته ، به‌لام ئه‌مه‌ی ئێوه‌ی ده‌یڵێن و قیاسی ده‌كه‌ن له‌سه‌ر ئه‌م خه‌ڵكه موسڵمانه جیاوازه یه‌كه‌م : له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره خۆی به ده‌قی ئایه‌ت ته‌كفیری كردن و به موشریك ناوی بردن هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی صل الله علیه وواله وسلم ته‌كفیری كردن و بێ به‌ری كردن له‌دینی ئیبراهیم. دووه‌م : له‌به‌رئه‌وه‌ی دینی ئیبراهیمی به هاتنی ئیسلام و پێغه‌مبه‌ر صل الله علیه وسلم سرایه‌وه و نه‌سخ بوو به‌هیچ شێوه‌یه‌ك هیچ ئعتیبارێكی نه‌ما ، سێیه‌م : له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌موو قوره‌یشیه‌كان و ئه‌و خه‌ڵكه‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه به‌بێ بونی جیاوازی هه‌موو كافر و موشریك بون، و هیچ دینێكی ئاسمانی نه‌مابوو له‌سه‌ر زه‌وی و هه‌مووی ده‌ستكاری كرابوو و گۆرابوو ، به‌ڵام خه‌لكی ئیستا جیاوازه تیایدایه موسڵمان ئیزهاری ئیسلام ده‌كات به‌رواله‌ت ، تیایدا هه‌یه ئیزهاری كوفر و شیرك ده‌كات تیایدا هه‌یه ، موسڵمانه و مستضعف ه ، تیایدا هه‌یه موسڵمانه و موكره‌هه، بۆیه ناكرێ ئه‌و خه‌ڵكه به‌پێی استصحاب كه لاوازترینی به‌ڵگه‌كانه خه‌لكی كافر بكه‌ین و خوێن و ماڵێان هه‌موو به‌گشتی به‌حه‌لال بزانین چونكه به‌راستی مه‌سه‌له‌ی ته‌كفیر و كوشتن په‌رژینی مه‌رج و احتیاط كردنی زۆر بۆدانراوه حوكمه‌كه‌ی زۆر ترسناكه هیچ كات زانایانی ئه‌هلی سونه له‌بابه‌تی ته‌كفیر و خوێنی موسڵمان به‌په‌له نه‌بونه به‌لكو زۆر زۆر لێی ترساون ئه‌وه‌ش به‌هۆی ئه‌و هه‌موو هه‌ره‌شه‌و سزایه‌ی هاتوه له قورئان سونه‌ت ده‌رباره‌ی كوشتنی به‌ناحه‌ق و كافركردنی موسڵمان، به‌راستی ئه‌و كه‌سانه ترسی خوا و قیامه‌ت له دڵیان نه‌ماوه ئاوا به‌وجۆره به‌پێی گومان و ئه‌گه‌ر و پێوه‌ی عه‌قڵی خوێنی موسڵمان و مالی موسڵمانیان هه‌رزان فرۆش كردوه . باشان ئه‌وه‌ش بزانین كه دینی خواش وه‌ك ئه‌و سه‌رده‌مه نیه به‌لكو خوای گه‌وره ئه‌م دینه‌ی جیاواز كردوه له دینه‌كانی پیشوو به‌وه‌ی پارێزراوه تاقیامه‌ت و به‌رده‌وام كۆمه‌ڵێك هه‌ن له‌سه‌ر حه‌ق و رای ئه‌په‌رێنن و پیاده‌ی ئه‌كه‌ن وه‌كو خۆی.
چواره‌م : كه زانیمان ئه‌م خه‌ڵكه‌ی ئیمه جیاوازم له‌خه‌ڵكی پێش هاتنی ئیسلام وه كه زانیمان له نێو خه‌ڵكی موسڵمان و مستضعف و موكرهـ هه‌یه وه دینی خوا وه‌كو خۆی ماوه ، كه‌واته ئه‌وه نایگرێته‌وه كوفر بكرێ به‌و خه‌ڵكه به طاغوت بزانرێ بۆیه حوكم دان به‌پێی حوكمی دونیا له‌شه‌رعدا وه به‌به‌لگه‌ی قورئان و سونه‌ت و ئیجماع و وته‌ی پێشه‌وایان و ووته‌ی زانایان و مێژووی ئیسلام ته‌نها به‌پێی رواله‌ت حوكم ئه‌درێ ئه‌وه‌ش به‌ده‌رخستنی دروشمێك له دروشمه‌كانی ئیسلام، وه حوكمی كوفریش به‌ده‌رخستنی كوفر و شیركی گه‌وره ئه‌درێ به‌سه‌ر خاوه‌نه‌كه‌ی ، ئه‌م یاسایه‌ش چه‌سپاوه بۆ هه‌موو سه‌رده‌مه‌كان هیچ یه‌كیك له‌زانایان نه‌یوتوه و به‌لگه نیه له‌سه‌ری كه كۆرانگاری به‌سه‌ر بێت ، چونكه له‌مێژووی درێژی ئیسلامدا كۆمه‌ڵگاكانی موسڵمانان وه‌كو ئیستا به‌ڵكو زیاتریش كوفر و شیرك و تاوان تیایدا بڵابوه وه‌ك كۆمه‌ڵگای فاطمیه‌كان و عوبه‌یدیه‌كان و صه‌فه‌ویه‌كان و غه‌ساسینه‌كان و حلولی و ئیتحادی و هه‌موو فیرقه‌كانی تر هیچ كات زانایان ئه‌و ده‌سته‌واژانه‌یان به‌كار نه‌بردوه بڵێن ئه‌صل له خه‌لكی بۆته كوفر و هه‌مویان كافرن و طاغوتن هه‌ركه‌سێك كوفر به خه‌ڵكی نه‌كات كافره ، ئه‌به‌ده‌ن شتی وانه‌بوه ته‌نها له‌م سه‌ره شه‌یطانانه‌ی ئیستا كه ده‌رچوون ، الله تعالی دوایان ببرێته‌وه
وەڵامێکی تر:
لەبارەی ڕونکردنەوەی ئەم وتەیەی شێخ (حمد بن عتیق) کە ده‌فه‌رمێت ” :قد اطلع على أن البلد، إذا ظهر فيها الشرك، وأعلنت فيها المحرمات، وعطلت فيها معالم الدين، أنها تكون بلاد كفر، تغنم أموال أهلها، وتستباح دماؤهم ) ئەگەر لەوڵاتێکدا شیرک و قەدەغەکرەوەکان ئاشکراکران و دروشمەکانی دینیش لەکارخران ئەوە دەبێتە وڵاتی کوفر (واتە لەتەعامول کردن ڵەگەڵیان)بەوەی ماڵ و سامانیان دەبرێ بە دەستکەوت و خوێنیشیان حەڵاڵ دەکرێ.
بزانین شێخ حوسێن و شێخ عبداللە ی کوری موحەمەدی کوڕی عبدالوهاب لەبارەی ئەم فەتوایەوە چی دەفەرمون :
– وقال الشيخ حسين، والشيخ عبد الله، ابنا الشيخ محمد، رحمهم الله تعالى،
في أثناء جواب لهما: ”
الجواب: إن أهل هذه البلدة المذكورين، إذا كانوا قد قامت عليهم الحجة، التي يكفر من خالفها، حكمهم حكم الكفار، والمسلم الذي بين أظهرهم، ولا يمكنه إظهار دينه، تجب عليه الهجرة، إذا لم يكن ممن عذر الله، فإن لم يهاجر فحكمه حكمهم، في القتل وأخذ المال؛ والسامعون كلام الشيخ، في قوله: إنا لا نكفر بالعموم، فالفرق بين العموم والخصوص ظاهر.
فالتكفير بالعموم: أن يكفر الناس كلهم عالمهم وجاهلهم، ومن قامت عليه الحجة ومن لم تقم عليه; )الدرر السنیة( ۱۴۴/۱۰)
واتە : ئەم ناوچە و شوێنەی کەشێخ باسی کردوە کاتێک ئەو حوکمە ئەدرێ بەسەریان کە ئیقامەی حوجە کرابن و کافر ببێت هەرکەسێک پێچەوانەی بکاتەوە ئەوکاتە حوکمی کافربون وەردەگرن. وه ئه‌و موسڵمانه‌شی له‌ناویان بژێت نه‌توانێ دینه‌كه‌ی ده‌ربخات ئه‌وا ده‌بیت هیجره‌ت بكات ئه‌گه‌ر له‌و كه‌سانه نه‌بیت كه خوا عوزری داون، بۆیه له‌و حاله‌ته‌دا(كه‌ئیقامه حوجه‌كراون) حوكمی وه‌ك ئه‌وانه له كوشتن و بردنی ماڵه‌كه‌ی، وه بیستوتانه كه شێخ محمد فه‌رمویه‌تی : ئێمه خه‌لكی به‌گشتی كافر ناكه‌ین، ئاشكرایه جیاوازی هه‌یه له‌نیوان گشتی و تایبه‌تی، كافركردن به‌گشتی هه‌موو خه‌ڵكی كافر بكه‌ی زانا و نه‌زانیان ئه‌وه‌ی ئیقامه‌ی حوجه‌ی كراوه ئه‌وه‌شی ئیقامه‌ی حوجه‌ی نه‌كراوه ).
بۆیە شێخی بەڕێز ئەو فەتوایانەی داوە ئەهلی ئەحسا و بەسڕە و بەغدا و مینبەج و مسڕ کافرن چونکە ئەو خەڵکە ئیقامە حوجە کرابون چەندین جار شێخ محمد بن عبدالوهاب نامەی بۆ ناردبون و تەلەبەکانی ئەنارد تاکو دینی تەوحید وەربگرن و بۆیان ڕون بکەنەوە ، وە هەموو ئەو ناوچانە دەیان زانی بانگەوازەکەی شێخ محمد بن عبدالوهاب داوای چیان لێ دەکات بۆیە هەر قبوڵیان ناکرد و ڕێگربون لێی بەڵکو پشتیوانیان لە جەیشی تورکیش دەکرد لەدژی ، ئەوجا حەمد بن عەتیق ئەو فەتوایەی فەرموو لە حەقیان.
پاشان با لای هه‌موو لایه‌ك روون بێت وته‌ی زانایه‌ك كه فه‌توایه‌ك بدات نه‌ئایه‌ته و نه‌حه‌دیسه تا ده‌مارگیری و پێداگری له‌سه‌ر بكه‌ی، به‌لكو بریتیه له جوهدی تێگه‌یشتنی ئه‌و كه‌سه بۆ ده‌قه شه‌رعیه‌كان وه بۆ خودی واقیع و روداوه‌كان بۆیه جاری وا هه‌یه تێ نه‌گه‌یشتن یان په‌ی نه‌بردن وه‌كو پێویست له‌یه‌كێكان ده‌بێـته هۆكارێك بۆ نه‌پێكان و ده‌ركردنی فه‌وتوای هه‌ڵه، ئه‌وه‌ش هیچ به‌دوور نیه و سروشتی ئینسانه‌كان، كه قابیلی هه‌ڵه كردنن ، وه ده‌بێ بزانین وته‌ی زانایان (یستدل له ولایستدل به) ، به‌لگه‌ی بۆ ده‌هێنرێته‌وه نه‌ك بكرێته به‌ڵگه، پاشان ته‌نانه‌ت له‌ناو گه‌وره صه‌حابه به‌رێزه‌كانی پێغه‌مبه‌ری پێشه‌وا صل الله علیه وسلم جاری وا هه‌بوه خیلاف دروست بوه ئه‌وه‌تا ئیمامی ئه‌بو به‌كر ئه‌لێ وه‌لاهی هه‌موو ئه‌وكه‌سانه ئه‌كوژم كه زه‌كات ناده‌ن ئیمامی عومه‌ریش به‌رهه‌ڵستی ئه‌وه‌ستێته‌وه چۆن ئه‌یانكوژی له‌كاتێكدا ئه‌ڵێن لا اله الا الله ..هتد پاشان ئیمامی ئه‌بو به‌كر بۆی روون ده‌كاته‌وه خوای گه‌وره دلی ئیمامی عومه‌ر دێنێته سه‌ری، سه‌یركه‌ن ئیمامی ئه‌بو به‌كر وه‌ك ئه‌م خه‌واریجه نه‌فامانه نه‌چوو ته‌كفیری بكات یه‌كسه‌ر بلێ تۆ كافری !! له چه‌ندین مه‌سه‌له‌ی تر هه‌بوه خیلاف له نێوان صه‌حابه به‌رێزه‌كاندا هیچ یه‌كێكیان به‌وی تریان نه‌وتوه تۆ پیوست ده‌كات به‌قسه‌ی من بكه‌ی ئه‌وه‌ی من راستتره ، به‌هه‌مان شێوه‌ی ئه‌م باسه‌ی ئێمه گریمان ئه‌و زانایه ئه‌و فه‌توایه‌ی فه‌رموو بێ، له‌به‌رامبه‌ردا ده‌یان و سه‌دان زانای ترمان هه‌یه له كۆن و نوێ دا شتی وایان نه‌فه‌رموه ئه‌توانین ئێمه‌ش بیهێنینه‌وه ئه‌مه‌ش كه‌واته ئه‌مه ووتانه‌ی زانایان ده‌كرێت به‌به‌ڵگه وه نه ئیجماع یشه تاكو موسڵمانانی پێوه پابه‌ند بكرێ موسڵمانی له‌سه‌ر ته‌كفیر بكرێ و له ئایه‌ت و حه‌دیس به موقه‌ده‌س تر بزانرێ ده‌رچوون لێی بكرێته كافربوون.
وەڵامێکی دیکه ش :
لەبارەی ڕونکردنەوەی ئەم وتەیەی شێخ (حمد بن عتیق) کە ده‌فه‌رمێت ” :قد اطلع على أن البلد، إذا ظهر فيها الشرك، وأعلنت فيها المحرمات، وعطلت فيها معالم الدين، أنها تكون بلاد كفر، تغنم أموال أهلها، وتستباح دماؤهم ) ئەگەر لەوڵاتێکدا شیرک و قەدەغەکرەوەکان ئاشکراکران و دروشمەکانی دینیش لەکارخران ئەوە دەبێتە وڵاتی کوفر (واتە لەتەعامول کردن ڵەگەڵیان)بەوەی ماڵ و سامانیان دەبرێ بە دەستکەوت و خوێنیشیان حەڵاڵ دەکرێ.
بزانین شێخ حوسێن و شێخ عبداللە ی کوری موحەمەدی کوڕی عبدالوهاب لەبارەی ئەم فەتوایەوە چی دەفەرمون :
– وقال الشيخ حسين، والشيخ عبد الله، ابنا الشيخ محمد، رحمهم الله تعالى،
في أثناء جواب لهما: ”
الجواب: إن أهل هذه البلدة المذكورين، إذا كانوا قد قامت عليهم الحجة، التي يكفر من خالفها، حكمهم حكم الكفار، والمسلم الذي بين أظهرهم، ولا يمكنه إظهار دينه، تجب عليه الهجرة، إذا لم يكن ممن عذر الله، فإن لم يهاجر فحكمه حكمهم، في القتل وأخذ المال؛ والسامعون كلام الشيخ، في قوله: إنا لا نكفر بالعموم، فالفرق بين العموم والخصوص ظاهر.
فالتكفير بالعموم: أن يكفر الناس كلهم عالمهم وجاهلهم، ومن قامت عليه الحجة ومن لم تقم عليه; )الدرر السنیة( ۱۴۴/۱۰)
واتە : ئەم ناوچە و شوێنەی کەشێخ باسی کردوە کاتێک ئەو حوکمە ئەدرێ بەسەریان کە ئیقامەی حوجە کرابن و کافر ببێت هەرکەسێک پێچەوانەی بکاتەوە ئەوکاتە حوکمی کافربون وەردەگرن. وه ئه‌و موسڵمانه‌شی له‌ناویان بژێت نه‌توانێ دینه‌كه‌ی ده‌ربخات ئه‌وا ده‌بیت هیجره‌ت بكات ئه‌گه‌ر له‌و كه‌سانه نه‌بیت كه خوا عوزری داون، بۆیه له‌و حاله‌ته‌دا(كه‌ئیقامه حوجه‌كراون) حوكمی وه‌ك ئه‌وانه له كوشتن و بردنی ماڵه‌كه‌ی، وه بیستوتانه كه شێخ محمد فه‌رمویه‌تی : ئێمه خه‌لكی به‌گشتی كافر ناكه‌ین، ئاشكرایه جیاوازی هه‌یه له‌نیوان گشتی و تایبه‌تی، كافركردن به‌گشتی هه‌موو خه‌ڵكی كافر بكه‌ی زانا و نه‌زانیان ئه‌وه‌ی ئیقامه‌ی حوجه‌ی كراوه ئه‌وه‌شی ئیقامه‌ی حوجه‌ی نه‌كراوه ).
بۆیە شێخی بەڕێز ئەو فەتوایانەی داوە ئەهلی ئەحسا و بەسڕە و بەغدا و مینبەج و مسڕ کافرن چونکە ئەو خەڵکە ئیقامە حوجە کرابون چەندین جار شێخ محمد بن عبدالوهاب نامەی بۆ ناردبون و تەلەبەکانی ئەنارد تاکو دینی تەوحید وەربگرن و بۆیان ڕون بکەنەوە ، وە هەموو ئەو ناوچانە دەیان زانی بانگەوازەکەی شێخ محمد بن عبدالوهاب داوای چیان لێ دەکات بۆیە هەر قبوڵیان ناکرد و ڕێگربون لێی بەڵکو پشتیوانیان لە جەیشی تورکیش دەکرد لەدژی ، ئەوجا حەمد بن عەتیق ئەو فەتوایەی فەرموو لە حەقیان.
پاشان با لای هه‌موو لایه‌ك روون بێت وته‌ی زانایه‌ك كه فه‌توایه‌ك بدات نه‌ئایه‌ته و نه‌حه‌دیسه تا ده‌مارگیری و پێداگری له‌سه‌ر بكه‌ی، به‌لكو بریتیه له جوهدی تێگه‌یشتنی ئه‌و كه‌سه بۆ ده‌قه شه‌رعیه‌كان وه بۆ خودی واقیع و روداوه‌كان بۆیه جاری وا هه‌یه تێ نه‌گه‌یشتن یان په‌ی نه‌بردن وه‌كو پێویست له‌یه‌كێكان ده‌بێـته هۆكارێك بۆ نه‌پێكان و ده‌ركردنی فه‌وتوای هه‌ڵه، ئه‌وه‌ش هیچ به‌دوور نیه و سروشتی ئینسانه‌كان، كه قابیلی هه‌ڵه كردنن ، وه ده‌بێ بزانین وته‌ی زانایان (یستدل له ولایستدل به) ، به‌لگه‌ی بۆ ده‌هێنرێته‌وه نه‌ك بكرێته به‌ڵگه، پاشان ته‌نانه‌ت له‌ناو گه‌وره صه‌حابه به‌رێزه‌كانی پێغه‌مبه‌ری پێشه‌وا صل الله علیه وسلم جاری وا هه‌بوه خیلاف دروست بوه ئه‌وه‌تا ئیمامی ئه‌بو به‌كر ئه‌لێ وه‌لاهی هه‌موو ئه‌وكه‌سانه ئه‌كوژم كه زه‌كات ناده‌ن ئیمامی عومه‌ریش به‌رهه‌ڵستی ئه‌وه‌ستێته‌وه چۆن ئه‌یانكوژی له‌كاتێكدا ئه‌ڵێن لا اله الا الله ..هتد پاشان ئیمامی ئه‌بو به‌كر بۆی روون ده‌كاته‌وه خوای گه‌وره دلی ئیمامی عومه‌ر دێنێته سه‌ری، سه‌یركه‌ن ئیمامی ئه‌بو به‌كر وه‌ك ئه‌م خه‌واریجه نه‌فامانه نه‌چوو ته‌كفیری بكات یه‌كسه‌ر بلێ تۆ كافری !! له چه‌ندین مه‌سه‌له‌ی تر هه‌بوه خیلاف له نێوان صه‌حابه به‌رێزه‌كاندا هیچ یه‌كێكیان به‌وی تریان نه‌وتوه تۆ پیوست ده‌كات به‌قسه‌ی من بكه‌ی ئه‌وه‌ی من راستتره ، به‌هه‌مان شێوه‌ی ئه‌م باسه‌ی ئێمه گریمان ئه‌و زانایه ئه‌و فه‌توایه‌ی فه‌رموو بێ، له‌به‌رامبه‌ردا ده‌یان و سه‌دان زانای ترمان هه‌یه له كۆن و نوێ دا شتی وایان نه‌فه‌رموه ئه‌توانین ئێمه‌ش بیهێنینه‌وه ئه‌مه‌ش كه‌واته ئه‌مه ووتانه‌ی زانایان ده‌كرێت به‌به‌ڵگه وه نه ئیجماع یشه تاكو موسڵمانانی پێوه پابه‌ند بكرێ موسڵمانی له‌سه‌ر ته‌كفیر بكرێ و له ئایه‌ت و حه‌دیس به موقه‌ده‌س تر بزانرێ ده‌رچوون لێی بكرێته كافربوون.