قرآن و مسئولیتهاى اجتماعى پیامبرخاتم (۶۷)
بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم
مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی
با توجه به مجموع آیات قرآن مىتوان فهمید که پیامبرخاتم ، در آن واحد، داراى سه شأن بوده است: اول این که امام و پیشوا و مرجع دینى بوده است [۱]. دوم، ولایت قضایى داشته [۲]. سوم، ولایت سیاسى و اجتماعى داشته است . [۳]بنابراین از دیدگاه قرآن حکومت پیامبرخاتم حکومتى الهى بوده و ایشان مکلف به تشکیل حکومت بودهاند ازاینرو به چنین امرى اقدام نمودهاند. هر یک از شئون سه گانه پیامبرخاتم در پیشواى دینى ، ولایت قضایى و رهبرى اجتماعى، مسؤولیتهاى خاصى را بر عهدهى پیامبرخاتم مىگذاشت.
آیات زیر، نمونههایى از مأموریتهایى است که در ارتباط با «رهبرى جامعه» و «ادارهى امت» مىباشد:
«فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ»، (انفال/ ۵۷) اگر آنان را در (ميدان) جنگ روياروي بيابي و بر ايشان پيروز شوي، آن چنان آنان را در هم بكوب كه كساني كه در پشت سر ايشان قرار دارند ( و دوستان و ياران ايشان بشمارند )این آیه از یک سو بیانگر سیاستى است که امت اسلامى در برابر دشمنان متجاوز و پیمانشکن باید اتخاذ کند و از سوى دیگر، بیانگر آن است که مسئولیت برنامهریزى آماده سازى مقدمات، و بالاخره عینیت بخشیدن به این سیاست، بر عهده پیامبر است.
«وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْلَمُونَ»،(توبه/۶) (اي پيغمبر !) اگر يكي از مشركان (و كافراني كه به شما دستور جنگ با آنان داده شده است) از تو پناهندگي طلبيد ، او را پناه بده تا كلام خدا (يعني آيات قرآن) را بشنود (و از دين آگاه شود و راجع بدان بينديشد . اگر آئين اسلام را پذيرفت، از زمره‌ي شما است، و اگر اسلام را نپذيرفت) پس از آن او را به محلّ امن (و مأوي و منزل قوم) خودش برسان (تا از خطرات راه برهد و بدون هيچ گونه اذيّت و آزاري به ميان اهل و عيال خويشتن رود) . اين ( پناه دادن) بدان خاطر است كه مشركان مردمان نادان (و ناآگاه از حقيقت اسلام) هستند (و چه بسا در پرتو آشنائي با اسلام، نور ايمان در دلهايشان روشن گردد). که پیامبر(ص)، موظف است براى حفظ آزادى و امنیت مشرکین که براى شنیدن کلام خدا مىآیند، امنیت و آزادى آنان را تأمین نماید،[۴]
فَقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ وَحَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَكُفَّ بَأْسَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَاللَّهُ أَشَدُّ بَأْسًا وَأَشَدُّ تَنْكِيلًا (نساء/۸۴) در راه خدا بجنگ (حتي اگر هم تنها باشي و باك نداشته باش) . تو جز مسؤول (اعمال) خود نيستي . و مؤمنان را (هم به جنگ دعوت كن و بدان) ترغيب و تحريك نما . تا اين كه خداوند (در پرتو شجاعت تو و شجاعت مؤمنان) قدرت‌كافران را باز گيرد و (شما را برابر اين وعده پيروز و مؤيّد گرداند . از قدرت و شكنجه‌ي كافران نترسيد و بدانيد كه) قدرت خدا بيشتر و مجازات او سخت‌تر است .
« يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ » (انفال / ۶۵) اي پيغمبر ! مؤمنان را به جنگ (با دشمن براي اعلاء فرمان خدا) برانگيز . « يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ ».( توبه / ۷۳) اي پيغمبر ! با كافران و منافقان جهاد و پيكار كن (تا ايشان را از كفر و نفاق برگرداني) و بر آنان سخت بگير و با ايشان خشن باش . اين مجازات كنوني ايشان است و در آخرت) جايگاهشان دوزخ است و چه بد سرنوشت و چه زشت جايگاهي است ! در این آیات وظیفهى فرماندهى و سازماندهى مسلمانان و… براى جهاد بر دوش رسول الله صلی الله علیه وسلم گذاشته شده است.
« خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا »،( توبه / ۱۰۳) ( اي پيغمبر ! ) از اموال آنان (كه به گناه خود اعتراف دارند و در صدد كاهش بديها و افزايش نيكي هاي خويش مي‌باشند) زكات بگير تا بدين وسيله ايشان را (از رذائل اخلاقي ، و گناهان ، و تنگ چشمي) پاك داري. بر اساس این آیه پیامبر مأمور گرفتن زکات از مسلمانان ، تقسیم آن و کنترل اقتصاد جامعه مىباشد.
آیات سورهى انفال آیه ۵۸ و ۶۰ و سورهى نساء آیه ۱۰۵ و… گویاى مسئولیتهاى اجتماعى پیامبرخاتم مىباشد.
بنابراین از دیدگاه قرآن پیامبرخاتم صلی الله علیه وسلم نه تنها مأمور تشکیل حکومت بودهاند بلکه مسئولیتهاى اجتماعى متعددى را نیز از سوى خداوند بر عهده داشتهاند و بر این اساس اقدام به تشکیل حکومت نمودهاند.
[۱]حشر / ۷
[۲]نساء/ ۶۵
[۳]مائده / ۵۵؛ احزاب / ۶ و..
[۴]طباطبایی ، المیزان، ج ۹، ص ۱۵۵ ـ ۱۵۶