انعقاد قراردادهای همکاری ،عدم تعرض و ترک مخاصمه (۱۷۴)
بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم
مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی
همزیستی مسالمت آمیز:
همزیستی مسالمت آمیز از جمله اصولی است که در سیاست خارجی پیامبر نقش مهم داشتند، اما در این زمینه سؤالاتی مطرح است که آیا اسلام در روابط خارجی خود اصل را بر جنگ قرار داده است و یا با صلح. عدهای با استناد به بعضی آیات می آورند که اسلام تأکید به جنگ دارند تا صلح، که به نظر میرسد این عده دچار اشتباه شدند، اما آیات زیادی داریم از جمله آیه ۲۰۸ از سوره بقره که بیان میدارد هدف غایی و نهایی اسلام دستیابی به صلح است، این چیزی است که در سیره پیامبر هم کاملاً مشهود است؛ زیرا پیامبر جنگ را به عنوان آخرین راه چاره می دیدند ودر وهله نخست ، دیپلماسی در حکم منادی و پیشاهنگی بود که رسالت اسلام را قبل از آغاز جنگ ابلاغ میکرد[۱]
در ضمن این اصل،سه فرع وجود دارد که طریقی است برای صلح وهمزیستی مسالمت آمیز :
برخی بی اطلاع و یا مغرض، به خاطر رفتار و عملکرد نا صواب و ظالمانه بعضی از زمام داران مسلمان در طول تاریخ اسلامی، اسلام را همان می دانند و نتیجه می گیرند که دین اسلام، دین جنگ است نه صلح، در حالی که آن زمامداران نالایق و خودسر، نیز از نظر اسلام مردود است. زیرا صلح در صمیم اسلام نهفته است. کلمة «اسلام» از ماده «سِلم» و کلمات «سَلَم» – «سلام» و «سلامت» نیز از همان مشتق است و از نظر مفهوم، یعنی طلب سلامت بر جهان، و نیز مسالمت در رفتار با مردم است که به تبع آن، نوعی رضایت نفس، طمأنینه و آرامش حاصل می شود.[۴]آیات قرآن نیز دلیل بر این مدعاست مانند آیه‌ی ۶۴ از سوره‌ی آل عمران و آیه‌ی : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ.(بقره/ ۲۰۸) اي كساني كه ايمان آورده‌ايد ! همگي (اسلام را به تمام و كمال بپذيريد و) به صلح و آشتي درآئيد ، و از گامهاي اهريمن (و وسوسه‌هاي وي) پيروي نكنيد (و به دنبال او راه نرويد) . بي‌گمان او دشمن آشكار شما است .
و در جایی دیگر دارد که: وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (انفال/۶۱) اگر آنان به صلح گرايش نشان دادند، تو نيز بدان بگراي (و در پذيرش پيشنهاد صلح ترديد و دودلي مكن و شرائط منطقي و عاقلانه و عادلانه را بپذير) و بر خداي توكّل نماي كه او شنواي (گفتار و) آگاه (از رفتار همگان) است .
سیره سیاسی و روابط خارجی رسول الله صلی الله علیه وسلم بر همین دستورات قرآنی استوار بود، و همواره از نقاط مشترک در فتح باب مذاکره و دعوت، استفاده می کرد، تا سرآغاز توافق های مهم و کلان گردد.
پس، در روابط خارجی پیامبر اسلام (ص) اصل بر صلح است و جنگ حالت استثنایی دارد که بنابر ضرورت چهره می نماید. به همین دلیل «برخی از پژوهشگران ضمن اذعان بر ماهیت صلح گونگی روابط خارجی اسلام، جهاد را از لوازم استقرار عدالت اجتماعی و رفع ظلم در جوامع بشری عنوان می کنند. اسلام درین تقریر اصل را بر صلح محوری می گذارد: «ادخلوا فی السلم کافه». امّا به دلیل آن که صلح استقرار نمی یابد مگر در پرتو عدالت، اسلام نمی تواند به لوازم و ابزارهای استقرار عدالت بی توجه باشد. بنابراین، نوعی تلازم دو سویه میان استقرار صلح و عدالت وجود دارد و عدالت نیز در بیشتر موارد با موانع جدی رو بروست که رفع آن جز از طریق جهاد امکان پذیر نیست.[۵]
چنانچه قبلاً در این موضوع، مطالبی ذکرشد، برای تکمیل آن در این جا این نکته را یادآوری می‌کنیم که: روابط خارجی در اسلام وسیرة سیاسی پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم نه بر اساس جنگ است و نه بر اساس صلح، بلکه بر اساس دعوت و تبلیغ است، منتها دعوت روشهای مختلفی دارد، گاهی در فضای صلح‌آمیز و گاهی از طریق جهاد و جنگ وصول می‌شود، اما اگر از طریق صلح آنجام شود، مسلماً نوبت به جنگ نمی‌رسد.
[۱] مجید خدوری، جنگ و صلح در اسلام، ترجمه غلامرضا سعیدی، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۸۹ش. ، ص۳۷۲
[۲]توبه / ۶۰
[۳]نحل / ۹۰ و توبه / ۹۱ و ممتحنه / ۸
[۴] محمد مهدی کریمی نیا ؛ همزیستی مسالمت آمیز در اسلام و حقوق بین الملل ،ص ۲۶۰٫
[۵] سجادی ، سیاستخارجی دولت اسلامی ازدیدگاه امام علی(ع)، فصلنامه علوم سیاسی، شماره۱۱، ۱۳۷۹ ص ۱۷۵٫