جهاد و حضور زنان در میدانهای جنگ(۱۴۰)
بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم
مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی
در سنن ابن ماجه آمده که: عایشة صدیقة از رسول الله صلى الله علیه و سلم سؤال کرد که آیا بر زنان جهادى است؟ رسول الله صلى الله علیه و سلم گفت: جهادى بر آنان هست که کشت و کشتارى در آن نیست: حج و عمرة.
و همچنین عایشة صدیقة از رسول الله صلى الله علیه و سلم اجازه جهاد کردن خواست پس رسول الله صلى الله علیه و سلم به او گفت: جهاد شما حج کردن است.
در خصوص جهاد زنان اصل آنست که جنگ مسلحانه و حضور او در میدانهای جنگ بر زن واجب نيست، زيرا از جمله شروط جهاد مذکر بودن است، جهاد براي آنها مباح است ؛ اما هرگاه دشمن يورش آورده و مردها بدون مشارکت زنان توانايي دفاع نداشتند، جهاد بر زنان نیز واجب و فرض می گردد .
از نسيبة مادر عماره انصاري رضي الله عنها ثابت شده است که او در جنگ احد جهت دفاع از پيامبر صلي الله عليه وسلم مشارکت داشت و در صحيح بخاري از انس رضي الله عنه آمده که گفت: هنگامي كه مردم در روز احد از اطراف نبي اكرم صلي الله عليه وسلم پراكنده شدند،..
راوي مي گويد: عايشه دختر ابوبكر و ام سُليم رضي الله عنهما را ديدم كه لباسهايشان را بالا زده بودند طوريكه خلخالهاي ساق پايشان را مشاهده مي كردم. و غير او (راوي) گفته اند: آنان مشك هاي آب را بر دوش خود حمل مي كردند و به مردم، آب مي دادند و بر مي گشتند. باز آنها را پر از آب كرده، دوباره مي آمدند و به مردم، آب مي دادند. و شکي نيست که اين عمل جهاد است.
زن می تواند علاوه بر جنگ مسلحانه همچون نسیبه رضی الله عنها در امور زیر نیزفعال باشد:
- خدمت کردن به مجاهدین در میدان جنگ مانند مداوا کردن آنها همانطورى که زنان صحابه مجروحین را در جنگ مداوا می کردند و آب را به مجاهدین می رسانیدند و برخى امور دیگر.
- صرف کردن مال در راه خدا، زنان می توانند با اموالشان در راه خدا جهاد کنند.
- اطاعت کردن از همسر خود و خوشبرخوردى با شوهر و همکارى کردن با او در راه نیکى و تقوى.
- یاد گرفتن علم شرعى و حفظ کردن قرآن.
- دعوت دادن زنان دیگر در محله و نشر کردن خیر میان آنها و آنها را از شرها و فتنه ها بازداشتن.
- امر به معروف ونهى از منکر کردن.
ابن قدامه مقدسی می گويد: «براى وجوب جهاد هفت شرط لازم است؛ اسلام، بلوغ، عقل، حريت، مذکر بودن، سلامتى و امكانات مادى» اضافه بر اين شروط دو شرط ديگر وجود دارد كه همانا اجازه ى والدين و اجازه ى طلبكار به بدهكار است كه جمعاً نه شرط مى گردد. البته شرط تحقق اين نه مورد زمانى است كه جهاد فرض كفايى باشد اما اگر جهاد فرض عين شد چهار شرط از شروط بالا ساقط مى شود كه اين چهار شرط عبارتند از: حريت، مذكر بودن، اجازه ى والدين و اجازه ى طلبکار.
پس جهاد عينى پنج شرط دارد كه عبارتند از: اسلام، بلوغ، عقل، سلامتى و امكانات مالى. با در نظر گرفتن اين نکته كه اگر دشمن به سرزمین مسلمین حمله كند و آن را اشغال نمايد، شرط امكانات مادى نيز ساقط مى شود كه در اين صورت، شروط مذکور به چهار مورد مى رسد و اين خود يكى از مواضعى است كه جهاد فرض عين مى گردد.
علاء الدين كسايى يكى از فقهاى حنفى مذهب می گويد: «اگر براى جهاد در مقابل دشمنى كه به كشور اسلامی حمله كرده است اعلام عمومى شود در اين صورت جهاد فرض عين مى گردد و برآحاد مسلمانانى كه قادر به جهاد هستند فرض مى گردد در مقابل دشمن بايستند. دليل آن هم فرموده خداوند متعال است که مى فرمايد: «انفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالاً» كه در اين صورت برده بدون اجازه ی آقاى خود و زن بدون اجازه ى همسر خود و كما اينكه مباح است كه فرزند بدون اجازه ی والدين خود بسوى جهاد و معركه در مقابل دشمن خارج شود.» الرملى يكى از فقهاى مذهب شافعى می گويد: «اگر دشمن وارد يكى از مناطق ما شود و مسافت ما و آنان كـمتر از مسافت قصر نماز باشد بر اهل آن منطقه دفاع در مقابل دشمن و بيرون راندنشان الزامى مى شود و اين لزوم حتى بر كسانى مانند انسان فقير و فرزند كوچك و برده و بدهكار و زن كه در حالت عادى جهاد برآنان واجب نيست، نيز صدق مى كند.»
ابن حزم اندلسی در مسئله ی اجازه ى والدين در جهاد عينى با جمهور فقهاء مخالفت كرده و بیان داشته، در جهاد عينى اجازه ى پدر و مادر معتبر نيست مگر در يك صورت و آن اينكه والدين به سبب رفتن فرزند به جهاد و نداشتن كسى غير از او، هلاك شوند و از بين بروند. نص كلام ايشان چنین است: «جهاد جايز نيست مگر با اجازه ى والدين، اما اگر دشمن بر عده ای از مسلمانان حمله كند در اين صورت بر هر كسى كه توانايى كمك رسانى به آنان را دارد فرض مى گردد كه به فرياد رسى آنان پاسخ مثبت دهد و به سويشان حركت نمايد. فرق نمى كند پدر و مادر به او اجازه بدهند يا خير، مگر اينكه به سبب رفتن او به جهاد هر دو يا يكى از آن دو تلف شوند و از بين بروند كه در اين صورت حلال نيست آنها را ترك نمايد.»
كسانى كه قائل به وجوب جهاد بر زن در تمامى مواضع جهاد عينى هستند، آن را از اين قاعده ی فقهى گرفته اند كه می گويد: فرضهاى عينى بر هر مسلمان مكلف كه بالغ و عاقل است واجب است بدون اينكه بين زن و مرد تمايزى باشد، همانطور كه امام كاسانى از فقهای احناف و رملى از فقهای شافعی نقل كردند. و معنایش اين است كه فراخواندن براى جهاد تمامى مردمى را شامل مى شود كه در هنگام اعلان جهاد اهليت مواجهه با دشمن را دارند و برای هيچ كس جايز نيست از رفتن به معركه سر باز زند مگر كسى كه در نرفتنش به جنگ مصالح نگهدارى و صيانت از مكان، مردم، اموال در نظر گرفته شود ..
امام مسلم در كتاب صحيح خود از انس رضی الله عنه روايت نموده كه گفت: «ام سليم در روز غزوه ى حنين خنجرى را با خود گرفته بود، در آن لحظه ابوطلحه او را ديد و گفت اى پیامبر امد سليم با خود خنجرى حمل مى كند پیامبر به ام سليم فرمودند: اين خنجر چيست؟ ام سليم گفت: اين خنجر را با خود گرفته ام كه اگر كسى از مشركين به من نزديك شود شكمش را بشكافم، پیامبر صلی الله علیه و سلم با شنيدن اين سخن خنديدند .. از جمله ى چنين مواردى كارى بود كه صفيه دختر عبدالمطلب در غزوه ى خندق انجام داد چنانكه اين داستان در کتب سيره وارد شده است. و قول به عدم وجوب جهاد بر زن مگر در حالت مشخص، منكر جواز داوطلبانه خارج شدن زن با اجازه ى امير نيست. چرا كه امام مسلم از انس رضی الله عنه روايت كرده كه گفت: «پیامبر صلی الله علیه و سلم هر گاه براى غزوه از مدينه خارج مى شدند، ام سليم و زنانى از انصار با او بودند که به تشنگان آب مى دادند و مجروحان را مداوا می نمودند.»