تفاوت روابط خارجی و دیپلماسی در اسلام با دولت های سکولار(۹۵)
بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم
مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی
به ارتباط رسمي دولتها كه درسايه مأموران ديپلماتيك مبادله ميشوند، روابط ديپلماتيك اطلاق ميگردد .[۱]به بيان ديگر، تمام روابطي كه ميان كشورها، از طريق نمايندگان ديپلماتيك آنها صورت ميگيرد، اصطلاحا روابط ديپلماتيك ناميده ميشود[۲]
روابط خارجی و ديپلماسي در تاريخ سياسي جهان پيشينهاي ديرينه دارد. گرايش به قدرت و حفاظت از منافع و دستاوردها از يكسو، وحشت از جنگ و پيامدهاي ناگوار آن از سوي ديگر، در ايجاد و توسعه روابط ديپلماسي تأثيرگذار بوده است.
اسناد تاريخي ناظر به مذاكرات و مراودههاي ديپلماتيكي ميان آشور و بابل و ايران، شواهد ديپلماتيك ميان دولتهاي فلسطين و فينيقي و سوري، مدارك مربوط به ارتباطات سياسي و ديپلماتيك ميان چين و ژاپن و نيز قوانين و نظامنامههاي هند در زمينه روابط با ديگر حکومتها، بيانگر قدمت و اهميت ديپلماسي و حقوق ديپلماتيك در تنظيم روابط بينالمللي است.
نکته ی بعدی اینکه این روابط دیپلماتیک بر چه اساسی استوار است و منابع آن کدامند ؟ در تبیین این بخش نیز قانون یا حقوق روابط خارجی و دیپلماتیک مطرح می گردد . حقوقدانان كمتر به تعريف حقوق ديپلماتيک [۳]اشاره كردهاند. شايد رائول ژنه [۴]اولين حقوقداني باشد كه در اين زمينه تعريفي ارائه كرده است. او ميگويد: حقوق ديپلماتيك شاخهاي از حقوق عمومي است كه درباره اعمال و نظامات روابط خارجي دولت و نمايندگي او در خارج بحث ميكند؛ يعني هم از امور بينالملل و هم از نحوه اجراي آنها و يا: حقوق ديپلماتيك مجموعه قواعدي است كه نظام روابط سياسي خارجي دولتها بر آن استوار است[۵]
منابع حقوق ديپلماتيك در حقوق سکولار عبارتند از: معاهدات، عرف بينالمللي، اصول كلي حقوق، آموزه، تصميمات قضايي بينالمللي و انصاف [۶]با تصويب كنوانسيونهاي چهارگانه «وين» درباره روابط ديپلماتيك (۱۹۶۱)، روابط كنسولي (۱۹۶۳)، مأموريتهاي خاص (۱۹۶۹) و روابط نمايندگي دولتها با سازمانهاي بينالمللي (۱۹۷۵) توسط سازمان ملل متحد، حقوق ديپلماتيك سکولاریستی به گونهاي سازمان يافته است كه ميتوان گفت به حد كمال رسيده است[۷]
منابع حقوق ديپلماتيك در میان اهل سنت:
اين ادله و دلايل شرعي به دو دسته‌ي مهم : الف-متفق علیه ، ب -مختلف فیه و هر دسته به چند زير مجموعه تقسيم مي‌گردند:
الف: متفق عليه ( قرآن، سنت صحیح، اجماع، قياس )
ب: مختلف فيه ( استحسان، استسحاب، عرف و عادت، شرع من قبلنا، مصالح مرسله، سد الزرايع، تتبع الاستقراء، قول صحابي )
اين موارد دوازده گانه ابزارها و كانالها و منابع دیپلماتیک در میان اهل سنت هستند كه بحث و تحقيق را به سوي هدف مطلوب راهنمايي و هدايت مي‌كنند. آن دسته از دلايل شرعي كه به متفق عليه مشهورند به اين معني است كه تمامي علماء و بزرگان اهل سنت در استفاده از چنين ابزار هايي اختلاف نداشته و با هم متفق القول هستند اما دسته‌ي دوم بر مواردي از استفاده از آن اختلاف نظر وجود دارد.
منابع حقوق ديپلماتيك در میان اهل تشیع عبارتند از: كتاب، سنّت، عرف، سيره عقلا و احكام حكومتي.
در نتیجه باید گفت: روابط خارجی و دیپلماسی در اسلام و سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم ماهیتاً با روابط و دیپلماسی دولت های غیر اسلامی در ابعاد مختلف تفاوت دارد. چنانچه قبلا اشاره رفت که هم از حیث منابع و شرایط روابط خارجی و دیپلماتیک، و هم از حیث اهداف فرق می کند، زیرا از مهمترین منابع اسلامی، قرآن و سنت است، و در شرایط برقراری روابط بین دولتها، شناسایی و اینکه دو طرف باید حکومت باشد و توافق طرفین شرط است و ..، این شرایط، یا در روابط خارجی اسلام اصلاً وجود ندارد، و یا اینکه در استراتژی و روش با آنها فرق می کند، چون مبنا و جهان بینی روابط در اسلام فرق می کند؛ و آن دعوت بسوی خداست، و تمامی امور زندگی، چه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی … با محوریت الله است، نه انسان و غیره .
به همین دلیل اهداف روابط خارجی و دیپلماسی در اسلام نیز با اهداف جوامع غیر اسلامی تفاوت ماهوی دارد. چون اهداف اسلام از این روابط و سیاست خارجی، رسیدن به کمال و سعادت اجتماعی و سیاسی و تقرب الی الله است. البته این ویژگی فقط مخصوص این بعد از برنامه های اسلام نیست، بلکه در ابعاد مختلف دیگر، از زندگی بشر نیز می تواند باشد، پس این ویژگی و خاصیت دین حیات بخش اسلام است که هر کاری را که منشأ الهی داشته باشد، عامل آن را به چنین مقام نائل گرداند.
و نیز ملاحظه گردید که دیپلماسی و روابط خارجی اسلام، بر چه اساس و اصولی استوارند؟ که از زمان صدر اسلام و تاکنون و تا ابدبی نظیر بوده و خواهد بود؛ زیرا برنامه ها و قوانین اسلام مطابق با فطرت و ساختار روحی و جسمی انسان و با نگاه دنیوی و اخروی، توسط خالق انسان ها، برای پیامبرش و همه بشریت طرح و عرضه شده اند.
خلاصه این که: پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم از آن جهت که رسول خدا و خاتم الانبیاء است و کامل ترین و جامع ترین دین را که همه رسولان و سفیران الهی برای به ثمره نشستن آن مبعوث شده اند آورده است، به همین دلیل سنت و سیرة او برای مسلمانان بصورت یگانه قانون معتبر برای اداره امور زندگی می باشد، همانگونه که قرآن مجید ایشان را بعنوان اسوه و الگوی نیکو معرفی می کند:« لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا».(احزاب/۲۱) سرمشق و الگوي زيبائي در (شيوه‌ي پندار و گفتار و كردار) پيغمبر خدا براي شما است. براي كساني كه (داراي سه ويژگي باشند 🙂 اميد به خدا داشته، و جوياي قيامت باشند، و خداي را بسيار ياد كنند .
لذا برای همه بشریت و کشورهای جهان مخصوصا دولت اسلامی و افراد مسلمان لازم است که از این مقتدای نیکو، سرمشق و الگو بگیرند، و در تحقق سیرة آن منجی عالم بشریت بکوشند، تا جهان از این وضع ملتهب موجود به وضع مطلوب و آرمانی اسلام تغییر یابد.
[۱]آقايى بهمن ، فرهنگ حقوقى بهمن، ص ۴۲۱
[۲] على آقابخشى ، فرهنگ علوم سياسى، تهران ، چاپار ۱۳۸۲، ص ۸۶٫
[۳]Law of diplomatic
[۴]Raoul Genel
[۵] جواد صدر ، حقوق ديپلماتيك و كنسولى، ص ۴٫
[۶]اساسنامه ديوان بينالمللى دادگسترى، ماده ۳۸ منابع حقوق بينالملل را برمىشمارد كه منابع حقوق ديپلماتيك نيز مىباشد
[۷]كنوانسيونهاى نامبرده از اقدامات و مصوبات كميسيون حقوق بينالملل مىباشد