ماه: فوریه 2017

شناسایی دولت های محلی در برابر پذیرش اسلام(۹۱)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

 

روابط پیامبرخاتم صلی الله علیه وسلم  با حکومتهای سکولار و نیمه مستقل عربی، با فرستادن نامه و نماینده به دربار آنها و دعوت آنها به اسلام آغاز شد . پیامبر صلی الله علیه وسلم  در یکی از این موارد نامه ای توسط حاطب ابن ابی بلتعه به مقوقس حاکم دست نشانده روم بر مصر فرستاد . روش پیامبر صلی الله علیه وسلم  در ارسال پیام، بر تکیه بر مشترکات و پذیرفتن اصل توحید و اعلام نبوت و دعوت سران دولت ها به اسلام استوار بود .

پیامبر صلی الله علیه وسلم  همین سیاست را در مورد همه سران کشورها در پیش گرفت و این سیاست در اکثر موارد با موفقیت روبه رو گردید . پیامبر صلی الله علیه وسلم  در موارد متعددی شناسایی دولت های محلی را به عنوان یک امتیاز سیاسی در برابر پذیرش اسلام به سران پیشنهاد کرد . این سیاست، انعطاف پذیرترین رفتاری بود که پیامبر صلی الله علیه وسلم  در روابط خارجی در پیش گرفته بود . پیامبر صلی الله علیه وسلم  در پی موفقیت هایی که در این دیپلماسی به دست آورد، آن را ادامه داد او نامه ها و هیات هایی نزد پادشاهان یمن و غسان و بحرین فرستاد و در تمام این موارد به پیروزی های سیاسی خوبی دست یافت . به طور کلی عوامل زیر در موفقیت دیپلماسی پیامبر نقش مؤثری داشتند:

• گسترش نفوذ اسلام در جزیرة العرب و تا مرزهای امپراتوری روم و ایران
• جاذبه نظام سیاسی و اجتماعی اسلام که بر مبنای عدالت، برابری و ساده زیستی استوار گردیده بود
• انعطاف پذیری سیاست پیامبر در برابر شریعتهای اهل کتاب
• اعطای امتیازات سیاسی و شناسایی دولت های محلی از سوی پیامبردر صورت پذیرش اسلام
• تزلزل در حاکمیت و اقتدار سیاسی امپراتوری ایران و روم
• استبداد و فشار موجود در قلمرو حکومت های محلی
• تهدید و قاطعیت پیامبر و نیروهای او در برخورد با دشمنان و بخصوص مشرکین غیر اهل کتاب .

آسان گیری و حفظ موقعیت اجتماعی سران قبایل سکولاردر روابط خارجی پیامبر خاتم(۹۰)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

آن طوری که مورخان و سیره نویسان عرب نوشته اند، قبایل و طوایف عرب ساکن در جزیرة العرب مقارن ظهور اسلام، فاقد دولت واحد مقتدر مرکزی بوده و هر قبیله ای تشکل و نظام اداری – اجتماعی خاص خود را داشت . واحدهای قبیله ای به صورت دولت های کوچک محلی که شباهت به نظام ملوک الطوایفی داشتند نظام اجتماعی و سیاسی خود را اداره می کردند: در واقع «هر قبیله ای به صورت جامعه ای سیاسی بود و از عناصر عمده تشکیل دهنده دولت (جمعیت متشکل، قدرت سیاسی و نوعی حکومت) برخوردار بود و سرزمین قبیله نیز گاه شناور و گاه به صورت ثابت و طبق اراده شیخ تعیین می گردید» .^[۱]

با توجه به نظام ویژه قبیله ای حاکم بر جزیرة العرب، پیامبر استراتژی برقراری روابط حسنه با تمام واحدهای سیاسی قبیله ای را در پیش گرفت و کوشید همه قبایل را تحت نظام سیاسی واحد گرد آورد . بجاست که نقطه آغاز دیپلماسی پیامبر پس از تشکیل حکومت اسلامی در مدینه را خود پیمان مدینه بدانیم . گرچه در این پیمان، توجه اساسی بر شکل گیری روابط و سامان دهی نظام سیاسی در داخل حکومت اسلامی معطوف شده است، اما با وجود آن اصول روابط خارجی پیامبر را حداقل در برخی موارد مانند یهودیان نیز تبیین کرده است . در این پیمان روابط مسلمانان با یهودیان، بر اصل احترام متقابل، آزادی در عقاید و آداب و سنن، عدم تعرض بر همدیگر، عدم همپیمانی با دشمنان یکدیگر، و بالاخره همکاری با طرف های قرارداد در صورت مورد حمله قرار گرفتن، استوار گردیده بود .^[۲]

در مورد مشرکین غیر اهل کتاب مکه، پیامبر با توجه به مفهوم آیه جهاد،سیاست «اعمال فشار» بر مکه را که او و یارانش در گذشته تحت فشار و اذیت آنان قرار گرفته بودند و هنوز هم ادامه داشت، در پیش گرفت . سیاست پیامبر در این جا بر محاصره اقتصادی مکه متمرکز شده بود . همچنین پیامبر با اعزام دسته های مسلح به مسیر کاروان های تجارتی مکه، قدرت و نیروی رزمی و تهاجمی دولت مدینه را به نمایش می گذاشت ^[۳]

دیپلماسی پیامبر صلی الله علیه وسلم پس از سال پنجم هجری تحرک بیشتری پیدا کرد، چون پیامبر در این زمان از قدرت بیشتری برخوردار شده ، ابتکار عمل را در دست گرفته و روابط با قبایل عرب را که تا کنون حاکمیت مدینه را نپذیرفته بودند سرعت بخشید . اولین هدفی را که پیامبر در این مرحله انتخاب کرد و بسیار مهم و استراتژیک بود، ایجاد فشار بیشتر بر سکولاریستهای مکه بود که مهم ترین شهر در تمام سرزمین های عربی به شمار می آمد .

پیامبر اولین تماس سیاسی را از طریق بدیل بن ورقامی خزاعی با اهل قریش برقرار کرد و به آنان چنین پیام فرستاد:ما برای جنگ با کسی نیامده ایم برای عمره آمده ایم قرشیان از جنگ به جان آمده اند و اگر خواهند مدتی معین کنیم و مرا با دیگران واگذارند که اگر دین من غلبه یافت و اگر خواستند بدان درآیند و اگر نخواهند، به خدایی که جان من در فرمان اوست با آنها در کار دین خویش جنگ می کنم تا جان بدهم یا فرمان خدای روان شود .^[۴]

پس از این پیام و تا زمان صلح حدیبیه تبادل هیات ها و گفت و گو برای دست یابی به راه حلی غیر از جنگ از جانب قریش آغاز شد . این گفت و گوها بسیار حساس و مهم تلقی می شد و قریش که در گذشته همواره با زبان شمشیر صبحت کرده و در حالت جنگی به سر می برد و تا به حال دو جنگ بدر و احد را پشت سر گذاشته بود، برای اولین بار مجبور شد زبان دیپلماسی را بر شمشیر ترجیح دهد.

پیامبر خاتم این وضع را بر قریش تحمیل کرده بود و در راستای یک پیروزی سیستماتیک بزرگ در حدیبیه نیز مانع از بروز تشنج و ایجاد اختلال در این استراتژی کلان بر علیه سکولاریستها گردید . نتایجی که از پیمان صلح حدیبیه به دست آمد بسیار مهم و حیاتی بود، به طوری که خداوند در تجلیل آن سوره فتح را نازل کرد و به پیامبرش مژده پیروزی آشکاری را داد: ‏إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا‏. (فتح /۱) ما براي تو فتح آشكاري را فراهم ساخته‌ايم .این پیمان دستاوردهای زیر را برای مسلمانان در پی داشت:

• امنیت ده ساله که فرصتی را برای فعال تر شدن سیاست پیامبر در سایر نقاط فراهم می کرد
• به رسمیت شناخته شدن اقتدار سیاسی پیامبر و دولت او در مدینه
• ایجاد روابط مستقیم با مردم مکه و دعوت آنان به اسلام
• جدا کردن سکولاریستهای قریش از همپیمانان یهودی آن
• افزایش قدرت و اقتدار سیاسی – نظامی مسلمانان
• مهار کردن خطرات قریش علیه قبایلی که تا کنون از ترس قریش فرصت نزدیک شدن به پیامبر را نداشتند
• اجازه ورود به مکه برای انجام مراسم حج

صلح حدیبیه یکی از موارد اعجاب برانگیز و در عین حال باشکوه رفتار مسالمت آمیز پیامبر(ص) را تا ابد برای کسانی است که درصدد پیمودن راه و تبعیت از اوامر و نواهی ایشان هستند: «با یکدیگر بغض و کینه نداشته باشید، نسبت به یکدیگر حسد نورزید و به یکدیگر پشت نکنید و همه بندگان خدا هستید و با یکدیگر برادری کنید»^[۵]

اوج موفقیت دیپلماسی پیامبر در ارتباط با قبایل را در سال نهم هجری می توان مشاهده کرد که نمایندگان طوایف مختلف عرب از هر سو برای بیعت و انعقاد پیمان های سیاسی به حضور ایشان در مدینه آمدند . در این سال بیش از سی هیات از طوایف مختلف عرب که بیشترشان از اعراب جنوب و نصرانی و یهودی و زرتشتی بودند نزد پیامبر آمدند .^[۶]

روش پیامبرخاتم صلی الله علیه وسلم  در جذب قبایل از اصل آسان گیری و حفظ موقعیت اجتماعی سران قبایل پیروی می کرد . در نامه ای که پیامبر برای قبیله بکر بن وائل فرستاد این سهل گیری به خوبی رعایت شده است .مغيرة بن‏شعبه مأمور بود به ميهمانان و وفود بياموزد چگونه به پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم  تحيّت گفته و سكينه و وقار نزد رسول‏خدا صلی الله علیه وسلم  را رعايت نمايند. گاهي خود به دلیل اهمیت موضوع از  هيأت‏هاي سياسى پذيرايي مي‏كرد. مثل پذیرایی از هیأت نجاشي و شخص او .

[۱] عباسعلی عمید زنجانی ، فقه سیاسی (حقوق بین الملل اسلام) ج ۳، ص ۱۱۴

[۲]محمد ابو زهره، خاتم پیامبران، ج ۲، ص ۲۴۸ – ۲۷۳

[۳]همان، ج ۲، ص ۲۹۶

[۴]طبری ، تاریخ طبری، ج ۳، ص ۱۱۱۴

[۵] محمد فؤاد عبدالباقی،  اللؤلؤ و المرجان فیما اتفق علیه الشیخان، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م. ، ج۱، ص۳۵۰؛… بخاری، باب الهجره، ص۸۹۷ /  بخاری، محمدبن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر، محقق محمدزهیر، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

[۶] سیف الدین سعید آل یحیی ، الحرکات العسکریه للرسول الاعظم فی کفتی میزان ، بیروت: دار العربیه للمورعات، ۱۹۸۳ ،  ج ۲، ص ۳۷۰

سیاست همه یا هیچ و موضع پیامبرخاتم نسبت به حمایت مشروط و پیمان جزئی و ناقص(۸۹)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

ابوبکر صدیق هنگامی که با رهبران بنی شیبان نشستی داشتند قبل از هر چیز درباره ی خصوصیات آنان از جمله فرهنگ خاندان، جمعیت، شیوه های دفاع و حمایت جنگ از آنان سؤال کرد که با پاسخ های خوش بینانه ای مواجه شد؛ زیرا دریافت که آنان بالغ بر هزار نفرند و خصلت سلحشوری و رزمندگی بر روحیه ی آنان حاکم است و در هنگام خشم دلاور و یورش گرند.

چنانچه پیامبر صلی الله علیه وسلم  خواستار حامی و پشتیبان است هم اینک قبیله ای را پیدا کرده است که تعداد آنان بالغ بر تعداد قریش است و چنانچه قریش بخواهد در مقابل پیمان آنها مقاومت کند کاری از پیش نخواهد برد و در جنگ بدر ثابت کردند که بیش از هزار نفر نیرو نداشتند. اما با این وجود سرانجام این مذاکره روند جدیدی به خود گرفت و بدون هیچ قرارداد و پیمانی خاتمه یافت.

پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم  به همین حد اکتفا نکرد و حتی هدف از جلسه و پرسشهای ابوبکر صدیق را مشخص نمود: «… از شما می خواهم پناهم دهید و در این مسیر یاریم کنید». بی تردید بلافاصله سؤالات زیادی به ذهن طرف خطور می کند که چرا این پیامبر بزرگ از قوم و طایفه ی خود چشم پوشیده و از دیگران درخواست یاری و پناهندگی می نماید؟ بنابراین در ادامه سخنانش می فرماید: «… همانا قریش در مقابل امر خدا همدست شدند، فرستاده ی او را تکذیب نمودند و خود را با گرویدن به افکار باطل از حق بی نیاز دانستند اما تنها خداوند بی نیاز و ستوده است».

پیامبر صلی الله علیه وسلم  ارزش های اخلاقی و انسانی را انتخاب کرد که عرب اگرچه گاه گاهی از آن عدول می کردند اما همواره بدان افتخار می نمودند :

«قُل تَعالَوا أَتلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُم عَلَیکم أَلّا تُشرِکُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالوالِدَینِ إِحساناً…» ( انعام/۱۵۱) بگو : بيائيد چيزهائي را برايتان بيان كنم كه پروردگارتان بر شما حرام نموده است . اين كه هيچ چيزي را شريك خدا نكنيد، و به پدر و مادر (بدي نكنيد و بلكه تا آنجا كه ممكن است بديشان) نيكي كنيد، و فرزندانتان را از ترس فقر و تنگدستي (كنوني يا آينده) مكشيد (چرا كه) ما به شما و ايشان روزي مي‌دهيم (و روزي‌رسان همگان مائيم‌؛ نه شما)، و به گناهان كبيره (از جمله زنا) نزديك نشويد، خواه (آنها در وقت انجام براي مردم) آشكار باشد و خواه پنهان، و كسي را بدون حق (قصاص و اجراي فرمان الهي) مكشيد كه خداوند آن را حرام كرده است . اينها اموري هستند كه خدا به گونه‌ي مؤكّد شما را بدانها توصيه مي‌كند تا آنها را بفهميد و خردمندانه عمل كنيد.

گرچه فضا، فضای دیپلماتیک است اما مسأله اصلی و هدف نهایی دعوت به سوی خداست و کشاندن این قبیله به سوی اسلام بسی مهمتر و مفیدتر از جلب حمایت آنان است و خود مغروق با پرسشهای پی در پی خویش جهت کسب شناخت نسبت به ویژگی های دین اسلام زمینه توضیح های بیشتر را مهیا کرده بود؛ بنابراین پیامبر صلی الله علیه وسلم  در پاسخ آخرین پرسش او یک آیه ی کوتاه و پرمعنا را تلاوت نمود که زیربنای بسیاری از ارزشهای انسانی است:

«إِنَّ اللهَ یَأمُرُ  باَلإِحسانِ وَ إِیتایَ ذِی القِربی وَ یَنهی عَنِ اَلفَحشاءِ وَ و اَلمُنکَرِ وَ اَلبَغیِ یَعِظُکُم لَعَلَّکُم تَذَکَّرُونَ » (نحل/ ۹۰) خداوند به دادگري ، و نيكوكاري، و نيز بخشش به نزديكان دستور مي‌دهد، و از ارتكاب گناهان بزرگ (چون شرك و زنا)، و انجام كارهاي ناشايست (ناسازگار با فطرت و عقل سليم)، و دست‌درازي و ستمگري نهي مي‌كند . خداوند شما را اندرز مي‌دهد تا اين كه پند گيريد (و با رعايت اصول سه‌گانه‌ي عدل و احسان و ايتاء ذي‌القربي، و مبارزه با انحرافات سه‌گانه‌ي فحشاء و منكر و بغي، دنيائي آباد و آرام و خالي از هرگونه بدبختي و تباهي بسازيد) .

مغروق این موضوع را بنیاد نهاد و سرسری از آن گذشت و هانی نیز تصمیم نهایی را به شیخ رزمنده و رهبر نظامی خویش یعنی مثنی ارجاع داد و بی تردید از ظاهر سخن مثنی پیدا بود که او نسبت به موضعگیری های پیامبر صلی الله علیه وسلم  متأثر شده بود و سعی کرد از آنچه مربوط به اوست بدون اغماض و با صراحت پرده بردارد در مسأله ی حمایت آنچه از توان آنها بر می آید تعهد نماید؛ بنابراین موضوع قبیله خویش را به طور خلاصه چنین تبیین کرد: اگر حاضر هستی در آنچه که مربوط به اعراب است تو را یاری دهیم، از تو دفاع می کنیم و تو را یاری خواهیم کرد و قبل از اعلام این آمادگی به مسأله حساسی اشاره است و آن اینکه:”این برنامه ی تو پادشاهان را خشمگین می سازد”.

پیامبر صلی الله علیه وسلم  با نهایت خردمندی و درایت و صراحت تمام موضع آنان را ستود و فرمود: «پاسخ درست دادید چرا که به حقیقت تصریح کردید و بدانید که تنها کسی می تواند دین خدا را یاری دهد که تمام جوانب آن را در نظر بگیرد.» پس مذاکرات بدون هیچ تعهد و قراردادهایی به پایان رسید چرا که بنو شیبان اظهار داشتند فقط به آنچه که محدود به مرز و آب های اعراب است قدرت اجرایی دارند. اما قرار گذاشتند که هیچ اسراری را فاش نکنند و اسرار مجلس را نهان دارند و چه بسا چنانچه کسری از این جلسه با خبر می شد خشمش برانگیخته می شد زیرا کاری بود که پادشاهان را ناخرسند می ساخت.

از حمایت مشروط یا پیمان جزئی کاری ساخته نیست و هدف مسلمانان بدین شیوه محقق نمی شود، بنو شیبان خود را وارد درگیری نمی کردند و چنانچه حکومت کسری به پیامبر صلی الله علیه وسلم  و پیروانش حمله می نمو بنو شیبان خود را در جنگ وارد نمی ساختند و بدین ترتیب مذاکره با شکست مواجه شد و بی نتیجه پایان یافت و پیامبر صلی الله علیه وسلم  حمایت مشروط و پیمان جزئی و ناقص را نپذیرفت. اما دوست داشت دل بنوشیبان را به دست آورد و با وعده های خدایی قلب های آنان را تسخیر نماید؛ بنابراین از وعده ی پیروزی خدایی پرده برداشت و به آنان خاطر نشان کرد که چنانچه ایمان آورند و خداوند را پرستش کنند وارث زمین خواهند گشت و این تنها هدف ماندگار وراسخی بود که فضا را برای نشست های آینده مهیا ساخت :

اگر به شما بگویم که در آینده ای نه چندان دور، خداوند سرزمین و اموال این استعمارگران را به شما ارزانی می دارد و شما را وارث آنان می سازد، آیا او را شکر و سپاس می گویید؟ نعمان بن شریک گفت : خداوند از زبان بشنوند! زمانی که مبنای یک پیمان سیاسی، موفقیت محض یا تحقق یک پیروزی موقت یا به عبارت دیگر بر مبنای «هدف وسیله را توجیه می سازد» باشد سیاستی شتابزده خواهد بود اما آنچه هدف کسب یاری و امداد دعوت و عقیده باشد گذشت از یک جزء، گذشت از همه است و باید سیاست همه یا هیچ را اتخاذ نمود.

جبران نیکی های سکولاریستهای محارب و غیر محارب توسط پیامبر خاتم (۸۸)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

ابن اسحاق روایت کرده است :رسول الله صلی الله علیه وسلم  زمانی که از طایف به قصد مکه برگشت، کسی را نزد اخنس بن شریق فرستاد و از او درخواست پناهندگی کرد. اخنس جواب داد که من دارای پیمان و قرارداد هستم؛ بنابراین قدرت پناه دادن را ندارم. بعد از او نزد سهیل بن عمرو فرستاد، او نیز گفت : بنی عامر به بنی کعب پناه نمی دهند. سپس نزد مطعم بن عدی فرستاد و مطعم درخواست پناهندگی رسول الله صلی الله علیه وسلم  را پذیرفت.

در مختصر السیره ی عبدالله بن محمد آمده است: «رسول الله صلی الله علیه وسلم  چند روزی در تاکستان به سر برد و زمانی که خواست به مکه برگردد، زید بن حارثه گفت : چگونه پیش قریش برمی گردی و حال آنکه شما را بیرون کرده اند؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم  فرمود : ای زید! خداوند چاره ساز و مشکل گشا است؛ خواهی دید که دری را بگشاید، خداوند یاور و پشتیبان دین خود است. به قصد مکه به راه افتاد. مردی از اهل خزاعه را نزد مطعم بن عدی فرستاد و از او خواست، چنانچه تمایل دارد به او پناهندگی بدهد. مطعم درخواست رسول الله صلی الله علیه وسلم  را پذیرفت و به اقوام و فرزندان خود دستور داد که خود را مسلح کنند ود ر کنار بیت الحرام به صورت آماده باش بایستند تا رسول الله صلی الله علیه وسلم  در امنیت به مکه وارد شود. رسول الله همراه زید حرکت کرد تا به بیت الحرام رسید. در این موقعیت مطعم بر شتر مخصوصش سوار شد و به اهل قریش رو کرد و گفت: من محمد را پناه داده ام و کسی حق ندارد برای او مزاحمت ایجاد کند. رسول الله صلی الله علیه وسلم  قبل از هر چیز در کعبه نشست و دو رکعت نماز به جای آورد و در بستر امن و حمایت و حفاظت مطعم و بستگانش به منزل خود برگشت .^[۱]

چنانچه سفر رسول الله صلی الله علیه وسلم  به طائف با دو هدف «دعوت و درخواست یاری بود»، بی تردید اکنون به درخواست پناهندگی و حمایت شخصی از رهبران مکه منجر شده است. و در روایتی که گذشت متوجه شدیم که همین سکولاریستهای قریش رسول الله صلی الله علیه وسلم  را از مکه بیرون کرده بودند و زید به رسول الله صلی الله علیه وسلم  گفت : «راستی چگونه پیش قریش برمی گردی و حال آنکه شما را بیرون کرده اند؟» اما رسول الله صلی الله علیه وسلم  مطمئن بود که پیروزی و گشایش خدادادی نزدیک است و به ویژه زمانی که محنت شدت یابد و بلا افزون گردد، خداوند به فریاد بندگان خود خواهد رسید.

مطعم بهتر از همه کس نسبت به خطر و حساسیت این کار مطلع بود و چه بسا احتمال می داد که به دشمنی او با تمام قریش منجر شود؛ چرا که او می بایست با هر نوع تهدیدی علیه رسول الله صلی الله علیه وسلم  مبارزه کند. اگرچه این حمایت منجر به جنگ بین او و قریش گردد.

هنوز از یاد نبرده ایم که مطعم در زمان حمایت ابوطالب از رسول الله صلی الله علیه وسلم  چقدر بر همبستگی قریش اصرار می ورزید! رسول الله صلی الله علیه وسلم  در این لحظه فراموش نکرده است که مطعم همان کسی است که هنگامی که ابوطالب تبادل عماره بن ولید با رسول الله صلی الله علیه وسلم  را نپذیرفت اورا سرزنش کرد و به ابوطالب گفت : ابوطالب! قسم به خدا قوم تو منصفانه با تو به میان آمده و تلاش کرده اند که تو را از این بحران نجات دهند. عماره بن ولید را بگیر و به پسری خود قبول نما و محمد را به قریش تسلیم کن. از این بهتر چه می خواهی؟

ابوطالب به او جواب داد : نه، قسم به خدا این انصاف نیست، پسرشان را به من دهند که او را خدمت کنم و پسرم را به آنها بدهم که او را بکشند! مطعم برای شکست من انجمن تشکیل داده ای و قوم قریش را بر من شورانده ای. نه نه، برو هرچه دوست داری بکن! آری، مطعم همان کسی است که امروز رسول الله صلی الله علیه وسلم  از او درخواست پناهندگی می کند. در این موقعیت دشوار و حساس، آیا با تحمل هزینه ی دشمنی با قوم خود به رسول الله صلی الله علیه وسلم  پناهندگی بدهد یا همچون دیگران شانه از زیر بار این مسئولیت سنگین خالی نماید؟

او موضع شرافتمندانه  و افتخار آفرینی انتخاب نمود که تاریخ آن را حفظ کرده است. به درخواست رسول الله صلی الله علیه وسلم  جواب مثبت داد و فرزندان و سربازان خود را مسلح و با نمایش به سوی کعبه ، اعلام کرد که به رسول الله صلی الله علیه وسلم  پناهندگی داده است و رسول الله صلی الله علیه وسلم  این دعوتگر با تدبیر همراه زید در فضای امنیتی که با درخواست خود مهیا کرده بود به طواف کعبه پرداختند و پیامبر با حمایت و حفاظت آنان بعد از طواف به خانه ی خود بازگشت.

این سیلی محکمی بود که با قدعلم کردن سکولاریست های بنی نوفل در مقابل سکولاریستهای قریش نواخته شد. اما بنی نوفل با رهبری مطعم نیز همچون بنی هاشم با رهبری عبدالمطلب که مردانگی و شرافتمندی خود را در دفاع از رسول الله صلی الله علیه وسلم  به اثبات رساندن بر آیین شرکی خود همچنان ماندند. و رسول الله صلی الله علیه وسلم  این دفاع شرافتمندانه مطعم همراه با جان نثاری های او جهت نقض پیمان تحریم را در یاد و خاطره ی خود حفظ کرده بود و در جنگ بدر که هفتاد نفر از سران قریش را به اسارت گرفته بود، فرمود :ای کاش امروز مطعم بن عدی زنده بود به خدا این اسیرها را به او می بخشیدم.مطعم بن عدی کافرسکولاری بود و از نظر عقیدتی تفاوتی با سکولاریستهای قریش نداشت.. پیامبر خاتم  در هنگام قدرت نیکی های او را فراموش نکرده است و در جواب درخواست قریش مبنی بر آزاد کردن هفتاد نفر از اسیران که متشکل از سران سکولارقریش بود، می فرماید : «اگر مطعم اینجا بود و درخواست پناهندگی می کرد آنها را به او می بخشیدم».

ظاهراً حمایت مطعم محدود به حمایت از شخص رسول الله صلی الله علیه وسلم  بوده است نه مبنی بر آزادی دعوت. به همین دلیل می بینیم، رسول الله صلی الله علیه وسلم  به جستجو مکان دیگری است که دعوت خود را در آنجا آزادانه آغاز کند .

پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم همین واکنش را نسبت به ابوالبختری که  به عنوان یک کافر محارب، در جنگ مسلحانه بر علیه  مسلمین شرکت کرده و در میدان جنگ بود،  اعمال نمود؛ و دستور داد وی را در صورت اسارت نیز نکشند.  چون این شخص  کافر و محارب در شکسته شدن محاصره ی اقتصادی شعب ابی طالب بر مسلمین تاثیر داشت .

[۱]– همان ، ص ۲۱۸

تمایز در ایفای وظیفه، حمایت و خوشحالی از پیروزی خوب میان بدها (۸۷)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

عمروبن عاص به عنوان نماینده ی سکولاریستهای قریش  علی رغم شکست سختی که خورده بود، تا بذر جنگ داخلی را در میان صنف مردم حبشه نکاشت، آنجا را ترک نکرد. با سیاست خود حبشه را به دو جبهه تبدیل کرد: جبهه ای که به رهبری نجاشی رسالت رسول الله صلی الله علیه وسلم  و وجود مسلمانان در حبشه را تأیید کرد  و جبهه ی مخالف و ماجراجو که مخالف وجود مسلمانان در حبشه بود و درباریان نجاشی و ارتش حبشه آن را رهبری نموده و کینه ی نهفته خود را نسبت به مسلمانان آشکار کردند و با تأیید ماجراجویان آتش انقلاب و کودتا را علیه نجاشی داغ تر ساختند.

در حالی که از سرچشمه این منهج نبوی برداشت می کنیم به احساسات و انعکاس مسلمانان برخورد می کنیم و به ام سلمه گوش فرا می دهیم که می گوید : «قسم به خدا ما از اعلام مبارزه ی این مخالفان با نجاشی چنان غمگین و افسرده گشتیم که چنین حالتی را به خود ندیده بودیم». و عکس العمل مسلمانان از حد غم و غصه تجاوز کرد و با بیداری و احتیاط مراحل جنگ را تدبیر و رهبری کردند و زبیر نوجوان که کسی متوجه بچه بودن او نمی شد مسئولیت دیدبانی و مراقبت را بر عمده گرفت و از دریا گذشت و در آن سوی مرز اخبار قطعی جنگ را به نجاشی و مسلمانان برگرداند و از فرط شادی و ابراز احساسات خود نسبت به پیروزی نجاشی، از دور لباس خود را از تن بیرون آورده بود و با علامت پیروزی آن را تکان می داد و پیروزی یک جریان کافر که مسلمانی آن را رهبری می کرد و آزادی عبادت و عمل آنها را تضمین می کرد بر جریان کافر دیگری که این آزادیها را نابود می کرد ، تبریک گفت.

نکته دوم و سوم که در خاتمه ی سرگذشت و برخورد نجاشی با مسلمانان برداشت می کنیم این است : جعفر بن محمد از پدرش نقل می کند مردم حبشه در آن ایام بر نجاشی شوریده بودند و از جمله بهانه هایی که برای این کار داشتند این بود که نجاشی را به واسطه ی حمایتی که از مسلمانان کرده بود به انحراف از دین خویش متهم ساختند. سپس کاغذی را برگرفت و بر آن نوشت «اشهد ان لا اله الا الله، عیسی بنده و رسول و روح و کلمه ی خداست که او را به رحم مریم بتول افکنده است». گفت : ای مردم مگر من از همه کس نسبت به شما محرم تر نیستم؟ مگر نه این است که من فرمانروا و مسئول امور شمایم؟ گفتند : همین طور است. گفت : نظر شما درباره ی من چطور است؟ گفتند : شما بهترین فرمانروا بودید. گفت : پس چه می خواهید؟ گفتند : دین ما را ترک کرده ای و گمان می کنی که عیسی بنده است! گفت : نظر شما درباره ی عیسی چیست؟ گفتند : ما می گوییم عیسی فرزند خداست. نجاشی در حالی که دست خود را بر سینه و عبایی که زیر آن کاغذ بود، گذاشته، گفت : من شهادت می دهم حقیقت عیسی بن مریم چیزی بیش از این نیست – منظورش نوشته ی جیبش بود- مردم خشنود گشتند و دست از راهپیمایی و تحصن برداشتند و این برخورد نجاشی به رسول الله صلی الله علیه وسلم  رسید بنابراین در هنگام مرگ نجاشی در غیاب نماز مرده را بر او خواند و از خداوند برایش طلب استغفار کرد ..^[۱]

در یک پیش بینی واقعی انتظار می رفت که مسلمانان با کشته شدن نجاشی یا عزل او این پایگاه استراتژیک را از دست می دهند و نجاشی خوب می دانست که هدف از این شورش و ناآرامی، حذف وجود مسلمانان مهاجر از حبشه و از بین بردن پایگاه استراتژیک آنهاست ، بنابراین کشتی ای را برای آنها تهیه کرد تا در جو متشنج حبشه، آسیبی به آنها نرسد و در فضایی آرام، مسئله را حل و فصل کند. لازم است در اینجا مواضع نجاشی و جعفر را با هم مقایسه کنیم. علی رغم اینکه نجاشی و جعفر هر دو مسلمانند چرا مواضع آنها با هم متفاوت است؟ و چرا آنچه برای نجاشی جایز است برای جعفر جایز نیست؟

جعفر الگو و سخنگوی اسلام و مسلمانان است و مردم در خلال مواضع و سخنان او پیام و عقیده ی اسلامی را می فهمند بنابراین بهانه ای برای تعارف و مخفی کردن حقایق ندارد و هرگونه تعارف و پنهان کردن حقایق، به معنای سرپوش نهادن بر حقایق اسلامی است که باید برای مردم روشن گردد.

اما شخصیت نجاشی معرفی کننده ی مبادی و اصول اسلامی نیست، و مردم در خلال سخنان و برخوردهای او اسلام را نمی فهمند بلکه او فردی عادی است و هرگونه موضع و انعکاس از طرف او تصمیم شخصی محسوب می شود. نزد مردم هنوز به عنوان یک فرد نصرانی مطرح است نه مسلمان و تمام لشکریان و نزدیکان او نیز از نصرانی ها بودند ، و مصلحت سیاسی چنان اقتضا کرد که بر مخفی بودن عقیده و افکار خود اصرار ورزد و در آن لحظه حساس و بحرانی به کنایه و تعارف متوسل شود و عقیده ی خود را مخفی بدارد و در ذهن ملت چنان وانمود کند که هنوز نصرانی است تا با این روش، آتش شورش را خاموش نموده و خدمتی به جریان نوپای شریعت پیامبر خاتم و مسلمین  نماید . نجاشی و عباس و نعیم بن مسعود، شخصیت های گوناگونی هستند که هر یک از آنها در نقش خود و مسئولیتی که به ایشان سپرده شده بود، ادای وظیفه کردند و بنابر نقش خود اصول پناهندگی، پیروزی و یا زمینه سازی وجود مسلمانان را در روی زمین مهیا ساختند و حرکت اسلامی را از بحرانها و گره هایی که ممکن بود با آن مواجه شود، نجات دادند و اینگونه شخصیت ها الگوی حرکت های اسلامی در چگونگی ادای وظایف و حرکت هستند.

[۱]   محمد بن عبدالوهاب ، تهذیب مختصر سیره الرسول ،. بیروت ، المکتبه العصریه   ۱۴۲۶ ق.=۱۳۸۴ ش ،ص۸۷

 

 

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

چنانچه می دانیم دسته ای از کفار سکولار قریش دور هم گرد آمدند و جهت نقض پیمان محاصره به تلاش پرداختند. اولین فرد نیکوکاری که در این امر مهم گام برداشت، هشام بن عمرو بود، که با زهیر بن امیه- که فرزند عاتکه دختر عبدالمطلب بود- ملاقات کرد و احساسات او را نسبت به رنج و محنت دائی هایش تحریک کرد و زهیر هم به خواسته و پیشنهاد او جواب مثبت داد.

سپس هشام نزد مطعم بن عدی رفت و به او گفت : آیا قبول داری دو نسل از اولاد عبد مناف در میان این محاصره ی غیر انسانی و وحشتناک هلاک شوند و آیا رحم و شفقت به ما اجازه می دهد که نسبت به این محاصره سکوت کنیم؟ مطعم نیز به صف آنها پیوست. سپس هشام به سوی بختری بن هشام رهسپار شد و آنچه را به مطعم گفته بود به او نیز گفت و نزد زمعه بن اسود رفت و مسأله ی خویشاوندی و حقوق انسانی را با او در میان نهاد و احساسات او را نیز در این باره تحریک کرد. زمعه گفت:آیا کس دیگری را سراغ داری که ما را در این امر مهم یاری کند؟ هشام گفت: آری و نام تک تک آنها را ذکر کرد.

قرار گذاشتند شب به «حطم الحجون» در ارتفاعات مکه بروند. به آنجا رفتند و قرار گذاشتند این پیمان را نقض کنند. زهیر گفت: ابتدا من مسأله را در جریان می گذارم و سخن می گویم. فردای آن روز به محل گرد همایی خود رفتند. زهیر در حالی که جامه ی زیبایی بر تن داشت، هفت بار کعبه را طواف کرد. سپس مردم را موردخطاب قرار داد گفت:  «ای مردم چگونه می پسندید در منزل خود غذا بخورید و لباس بپوشید در حالی که بنی هاشم و فرزندان عبدالمطلب در محاصره از گرسنگی و برهنگی جان دهند؟! نه چیزی به آنها فروخته شود و نه چیزی از ایشان خریده گردد!! قسم به خدا تا این قرار داد ظالمانه را پاره نکنید آرام نخواهم نشست.

ابوجهل در حالی که در گوشه مسجد نشسته بود، گفت: بی خود کردی به خدا پاره نمی شود، زمعه گفت: به خدا تو بی خود کردی و دروغ گفتی و تو بانی تمام این ظلم و ستم ها هستی و زمانی که این قرارداد ننگین را نوشتی، هیچ کس از ما آن را قبول نداشت! ابوالبختری هم به سخن آمد و گفت: به خدا زمعه راست می گوید ما در اصل هم چنین پیمانی را قبول نداشتیم و همه ی این کارها زیر سر توست. مطعم بن عدی هم گفت: شما راست  می گویید و هر کس خلاف آن را بگوید دروغ گفته است. به خدا قسم آن را پاره و مفادش را باطل اعلام می کنیم. هشام بن عمرو نیز آنها را تأیید کرد. ابوجهل گفت:این تصمیم را در شب و در جایی دیگر گرفته اید؟! ابو طالب هم در گوشه ای از مسجد نشسته بود چرا که ماه حرام و زمان حج بود. مطعم برخاست که ورقه را پاره کند، دید موریانه جز جمله ی «باسمک اللهم» تمام آن را خورده است .^[۱]

ایستادگی اسلامی و پشتیبانی قبیله ای تأثیری بسزاتر از جنگ مسلحانه و پیروزی در پایگاه جهل و شرک بر جای گذاشت و همین مقاومت برای برانگیختن احساسات و موضع گیری مناسب سکولاریستهای اهل مکه کافی بود و عملاً تمام احساس های خیر نهفته در اهل مکه را به حرکت در آورد، عاطفه های خویشاوندی به جنبش افتاد و دوستان و خویشاوندان بنی هاشم و عبدالمطلب با تمام توان کوشیدند که ابر سیاه این حصار را از آسمان خویشاوندان خود بزدایند و کار از موضعگیری منفی و لفظی و ابراز احساسات تجاوز کرد تا حدی که خود را در معرض خطر قرار دادند و با تمام سعی خود در مقابل آرای عموم ایستادند و دراین راه جان خود را بر کف نهادند. این گروه با وحدت کلمه و آماده شدن جهت جانفدایی توانستند شرایط را تغییر دهند. زنجیرهای محاصره را گسستند و قید و بند های اجتماعی را از میان برداشتند و حقوق غصب شده را به صاحبانش برگرداندند و ظلم و ستم حاکم بر مسلمانان را محو کردند.

جنبش اسلامی در خط مشی و مسیر پر فراز و نشیب خود نیازمند هنر برخورد با نظام جاهلی است. باید در کالبد اجتماع، نیروهای یاری دهنده ی خود را بیرون کشد و هر کسی را که می تواند حمایت و حفظ آزادی آن را تأمین کند، مورد استفاده قرار دهد و از اختلاف های موجود بین صف های مختلف و تنوع نگرش ها نهایت استفاده را ببرد و این روش با خصوصیات ویژه ی حرکت و عنصر تفاوت و فاصله بین آن و حکومت کفر هیچگونه تضادی ندارد؛ بلکه در اینجا لازم می دانیم «فاصله ها» به خصوص فاصله ی اجتماعی برداشته شود که وجود آن همیشه به مصلحت دعوت و حرکت نیست. با آمیخته شدن فاصله های اجتماعی تبار بنی هاشم توانستند به دفاع از حرکت اسلامی نوپا و پاره کردن قرارداد ظالمانه اقدام کنند. و دل مسلمانان را با شادمانی بی نظیری مواجه سازند که تا آن لحظه به خود ندیده بودند و مذاکره ی رئیس بنی هاشم پیرامون لغو این پیمان دلیل بر پیشرفت این گونه فرهنگ است و در روایتی که زهری از موسی بن عقبه نقل کرده است، به این بیداری پی می بریم:

خداوند زودتر پیامبر را در جریان خورده شدن این ورقه قرار داده بود و پیامبر آن را با ابوطالب در میان نهاد. ابوطالب نیز با دسته ای از خاندان عبدالمطلب به سوی کعبه به راه افتاد، دید کعبه از مردم قریش پر است. قریشیان خیال کردند ابوطالب و همراهانش از فرط گرسنگی آمده اند که محمد صلی الله علیه وسلم  را تسلیم کنند. ابوطالب گفت : پدیده ای روی داده که ممکن است سبب گردد با هم صلح کنیم؛ سند پیمان را بیاورید، می ترسید قبل از آوردن آن و نشان دادنش به عموم مردم آن را بنگرند و از آوردن آن خودداری کنند، به عجله سند پیمان را آوردند و شکی نداشتند که  محمد به دست آنها تسلیم می گردد و گفتند : اکنون وقت آن فرا رسیده که بر سر خانه و کاشانه ی خود بازگردید و تنها کسی که باعث شد که شما را در محاصره قرار دهیم محمد بود. ابوطالب گفت : من پیشنهاد منصفانه ای داردم، بردرزده ام سخن شگفتی گفته است و دورغ را به او ندیده ام، خداوند از مفاد این قرارداد برائت جسته و تمام نام های خود را در آن خاموش کرده و پیمان غدر و محاصره ی شما را باقی گذاشته است .  اگر برادرزاده ام راست گوید قسم به خدا تا حد مرگ از حمایت او دست برنمی دارم و اگر دروغ گوید او را به شما تسلیم می کنم،آنگاه اگر خواستید او را می کشید یا زنده نگه می دارید. گفتند : قبول داریم ورقه ی پیمان را گشودند، دیدند همانطور است که محمد صلی الله علیه وسلم  خبر داده است. گفتند : این نیز سحر دوست شماست. سرافکنده باز هم با شکست مواجه شدند. بعد از این، آن دسته سخن گفتند و نامه را پاره کردند .^[۲]

پیامبر خاتم  صلی الله علیه وسلم  همراه مسلمانان و بنی هاشم به شهر مکه بازگشت، شهری که بهترین فرزندان خود را بیرون رانده و برخی به حبشه مهاجرت کرده بودند و برخی به ناچار عذاب و رنج مکه را تحمل کرده و برخی دیگر به سوراخ و سنگلاخ و دره های مکه پناه برده بودند. در میان آن دسته پنج نفری که به این کار انسان دوستانه اقدام کردند، هشام و زهیر بعدها ایمان آوردند و خداوند از آنها خشنود گشت و متاسفانه مطعم در مکه در حالت کفر مُرد، و ابوالبختری و زمعه در جنگ بدر کشته شدند.

[۱]ابن هشام ، السیره النبویه، ج ۲، ص ۱۶

[۲]همان ، ص ۱۸

سابقه ی تاریخی دیپلماسی با غیر مسلمانان به قبل از پیامبر خاتم (۸۵)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

از نظر تاریخی اسلام ، دیپلماسی به معنای به کارگیری شیوه های مسالمت آمیز و استفاده از مذاکره و گفت و گو برای جلوگیری از جنگ ، ختم جنگ، اعاده صلح، تامین صلح و تامین اهداف است که به حکومت پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم  و نیز پیامبران قبل ایشان باز می گردد. نامه ی سلیمان به ملکه سبأ یکی از بارزترین نمونه های موجود در قرآن است . بدین سان روابط ديپلماتيک  و تقدم تبلیغ و دعوت قبل از جنگ مسلحانه از ابتداي ظهور پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم  وجود داشته و پيامبر خاتم صلی الله علیه وسلم  نیز براي تبليغ رسالت خود در عربستان وساير نقاط ازآن استفاده کرده است.

هرچند در آغاز بعثت ، دیپلماسی اسلام به صورت ساده و به دور از تشریفات اعمال می شد و قاعده مند نبود. اما رفتار عملی پیامبرخاتم صلی الله علیه وسلم  قوانین و آداب دیپلماسی را در دوره های بعدی آشکار کرد. پادشاهان برخی از ممالک همراه نامه ها، هدایائی برای پیامبرخاتم صلی الله علیه وسلم  فرستادند که وی نیز با کمال میل آن ها را پذیرفت. همین امر سیره عملی و مبنای جواز قبول هدایای اهل کتاب، نزد فقهای اسلامی تلقی شده و از سوی دیگر یکی از آداب دیپلماسی اسلام در عصر خلفای بعدی به اجرا در آمد.

از نخستین روزهای تشکیل دولت پیامبر صلی الله علیه وسلم  به هر حال  دیپلماسی اسلام به دلیل داشتن اهدافی، چون نشر الدعوه الاسلامیه، تبادل الفداء الاسری، تحقیق و تفحص درمورد علاقه های  مشترک، تحکیم  وگسترش روابط فرهنگی وتجاری توجه شده است.

سوالی که ممکن است در همین ابتدا به ذهن خطور کند این است که :

آیا تمام اصول مطرح شده در در دیپلماسی خارجی اسلام منحصراً به ديپلماسى اسلامى تعلق دارد؟ آيا اصول دعوت، نفى سبيل، عزت اسلامى و التزام به پيمان‏هاى سياسى منحصراً اصول ديپلماسى اسلام است يا اصولاً هر دولت و جامعه‏اى سياست خارجى خود را براساس همين اصول تنظيم مى‏كند؟

واقعيت اين است كه اصولى چون عزت و استقلال خواهی عرف جهانى محسوب  مى‏شود و البته واقعيت‏هاى موجود در جهان ضرورتاً مطابق با اين خواست‏ها و اصول ملل مختلف نيست. در بحث ماهيت ديپلماسى اسلامى مسائلى چون اسلام و شناسايى بين‏المللى، مصونيت سياسى سفيران و اموال و دارايى آنها، معاهدات بين‏المللى و شيوه‏هاى حل اختلاف‏هاى بين‏المللى، مذاكرات سياسى و ميانجى‏گرى و داورى و ويژگى‏هاى سفير اعم از جسمانى، اخلاقى و علمى مطرح است  كه هيچ تفاوتى ماهوى با رويه‏هاى جارى در بين كشورهاى ديگر ندارد و همواره در بين كشورها و حتى قبل از آن در بين قبايل معمول و متعارف بوده است .

در ابزارهاى ديپلماسى اسلامى به ابزارهايى چون مذاكره، ابزار تبليغاتى و فرهنگى و ابزارهاى اقتصادى اشاره مى‏ شود كه اصولاً اين موارد از ابزارهاى ديپلماسى به طور كلى است و اینها نیز هيچ ارتباط ذاتى و انحصاری به ديپلماسى اسلامى ندارد .

مولفین بحث مفصلى در مورد اصالت جهاد يا دعوت در اسلام مطرح مى‏كنند و هر چند كه جمع بندى روشنى از بحث ارائه نمى‏دهند، ولى در مجموع تلاش مى‏كنند اصالت دعوت را اثبات كنند و تأكيد مى‏كنند كه جهاد هميشه بعد از دعوت بوده است؛ ولى واقعيت اين است كه از لحاظ تاريخى، اصالت هر يك از آنها را قدرت تعيين كرده است.

اگر مسلمانان ديگران را به اسلام دعوت مى‏كردند و آنان نمى‏پذيرفتند با آنان به جهاد مى‏پرداختند، آيا در صورت عدم توانايى هم جهاد با آنان صورت مى‏گرفت؟ در توضيح ديپلماسى دوران خليفه دوم: مسلمانان در مذاكرات خود به روميان ياد آور شدند كه تنها راه موفقيت مذاكرات سياسى اين است كه يا اسلام بياوريد يا جزيه بپردازيد يا آماده جنگ شويد. در مورد ايران هم شاه ايران را در سه راه مخيّر كردند: پذيرش اسلام، پرداخت جزيه يا جنگ. اين امر بدين معناست اصل اساسى و تعيين كننده ميزان قدرت دولت اسلامى بوده است.

دیپلماسی نیز ماننداقتصاد ،  شورا و روشهای مدیریتی و …. منابع و معدن آن مشخص شده است و از این معادن ممکن است که انسانهای دیگری هم استفاده کنند .

 

شيوه هاي حل اختلافات  با غیر مسلمین در رفتار سياسي پيامبر خاتم (۸۴)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

 

در ارتباط بین افراد جامعه با حکومت، گروههای موافق و مخالفی وجود دارند که با برخوردهای متفاوت حکومت روبه‏رو می‏شوند. صرف‏نظر از انگیزه مخالفتها و چرایی آنها، نحوه برخورد حکومت با گروههای مخالف در جوامع قابل بررسی است و از برخوردهای ساده و همراه با ملایمت تا برخورد خشن، ضرب و جرح و به دار کشیدن مخالفان را در طول تاریخ شاهد بوده‏ایم. لیکن باید دید که پیامبرخاتم صلی الله علیه وسلم در نحوه برخورد با گروههای مخالف  چگونه عمل نموده اند :

۱-         مذاکره : مستقيم ترين راه حل اختلافات، مذاکراتي است که طرفين نزاع مي توانند براي روشن شدن وضع و اخذ تصميم نهايي با يکديگر داشته باشند.اين روش حل اختلاف از ديدگاه حقوق اسلام بلامانع بوده و عملا نيز پيامبر خاتم صلی الله علیه وسلم  در ديپلماسي و رفتار سياسي خود درموارد متعددي اين شيوه را دنبال کرده است،^[۱]   از جمله  ی این مذاکرات با غیر مسلمین  می توان به موارد زیر اشاره کرد  :

• مذاکره با نمايندگان قريش و ماجراي نمايندگي ابوطالب از طرف سران قريش
• مذاکره با نمايندگان مردم يثرب درعقبه ي اولي و عقبه ي ثاني
• سفارت جليس بن علقمه، مرد سياسي – نظامي قريش
• مذاکرات پيامبربا سهيل بن عمرو ، فرستاده ي مخصوص قريش و انعقاد قرارداد تاريخي صلح حديبيه
• مذاکره با نمايندگان ثقيف (طايف)
• مذاکره پيامبر در جريان فتح مکه
• مذاکره با سفراي ملوک حمير
• و مذاکره با هفتاد هيأت نمايندگي .^[۲]

۲- حکميت و داوري : ديگر روش حل اختلاف ، حکميت و داوري است . در اين شيوه، هيات مورد قبول طرفين، مأموريت حل اختلاف را پذيرفته و اختيار دارد تا راه و روش حل احتلاف را ارايه دهد.  پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم نيز حکميت و داوري را در رفتار سياسي خود براي حل اختلاف به عنوان يک قاعده ي حقوقي بين المللي به کار بردند، چنان که اختلاف با يهود بني قريظه به شيوه ي حکميت حل و فصل گردد.^[۳]

مفهوم حکمیت عبارت است از توافق دو یا چند طرف اختلاف بر واگذار کردن مساله به مقام دیگر تا رای صادر کنند  . حکمیت در دو وضعیت حقوقی وسیاسی انجام می شود و ماهیت قهر آمیز دارد در بحث سیاسی از مبحث حل و اختلاف یا مذاکره صورت می گیرد و پذیرش آن به صورت اختیاری است ولی در صورت پذیرفتن اگر حکمی صادر شود باید طرفین بپذیرند همانند جنگ صفین و ابوموسی اشعری . حکمیت در اسلام تاسیسی نمی باشد و اسلام آن را قبول کرده است در حکمیت توافق طرفین وجود دارد و اجباری در پذیرش آن نیست . در حکمیت توافق طرفین اختلاف و توافق درباره نحوه رسیدگی مهم است .

[۱]محمد صالح الظالمي،  من الفقه السياسي في الاسلام،قم ، موسسه دار الکتاب الاسلامی ،۱۴۲۸ق ،۱۳۸۶ص۱۳۹

 

[۲] غلامحسين زرگري نژاد ، تاريخ تحليلي اسلام، ص ۲۳٫

[۳]ابن هشام، سيره النبي،ص۲۶۷

ویژگیهای کلی حاکم بر روابط پیامبر خاتم با اقوام و ملتها(۸۳)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

پیامبر اسلام (ص) در طول تاریخ روابط سیاسی با اقوام و ملتها ودر تمامی برخوردهای سیاسی با نمایندگان آنها و سران کشورها ، اغلب موفق بود و سرانجام بیشتراین برخوردها یا به اسلام آوردن آنها منتهی می شد یا به توافقها وامضای قرادادهایی می انجامید. در هیچ کدام از این موارد نه خود پیامبرخاتم  (ص) و نه نمایندگانش هرگز از فریبکاری، دسیسه بازی، دروغ گفتن، نفاق افکنی،گزافه گویی، عهد شکنی ، تزویر و دیگر خصلتهای ضد ارزش استفاده نکرده وهمواره از سادگی وصداقت به جای ابهام گویی و دو پهلو سخن گفتن به نفع خود وطرف مقابل بهره گرفتند. همچنین از نمایندگان اقوام و ملل ومکاتبات وحتی هدایای روسای کشورها استقبال کردند وهرگز در روابط و برخوردها منفعل نبودند وابتکار عمل را در دست داشتند و هرگز مقهور قدرت و قدرت نمایی نشدند و در مواردی که از نظر قدرت نظامی و موقعیت سیاسی در موقعیت نابرابری بودند، تن به سازش وسستی ندادند و اصول را فدای روابط مقطعی ومصالح زود گذر نکردند.پیامبر اسلام (ص) در روابط دیپلماتیک نه فریب وعده های دیگران را می خورد و نه خود وعده هایی می داد که اطمینان بر اجرای آن نبود و همواره از برخوردهایی که موجب تنفر و سلب اعتماد طرف مقابل می شد، اجتناب می ورزید و در عین حال، شیوه ای را در پیش می گرفت که او از ملایمت وی سوء استفاده نکند و به طمع نیفتد^[۱]

پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم  جز در موارد خاصی که از طریق غیب به مسائل پنهانی واسرار و نیات طرف مقابل آگاهی می یافت، همواره با تکیه به مسائل عادی، تاکید بر آن داشت که از ضمیر ونیات پنهانی طرف متخاصم آگاه شود و در این مورد از گروههایی که کار اطلاعاتی انجام می دادند سود می برد و به نمایندگان خود توصیه می کرد که پیش از هر نوع رابطه و از پس آن مسائل را با کنجکاوی و دقت تحلیل و بررسی کنند و از حوادث احتمالی غافل نباشند وعکس العملهای طرف مقابل را تحت مراقبت دقیق قرار دهند.

پیامبر اکرم(ص) در موفقیتهایی که در روابط دیپلماتیک به دست می آورد دلباخته نمی شد و در شکستهای مقطعی نیز بی حوصله ومضطرب نمی نمود و همواره آرامش کامل داشت و با گشاده رویی سخاوتمندانه ای از نمایندگان اقوام و طوایف مختلف پذیرایی می کرد و متواضعانه اما قاطع و قوی سخن می گفت و نمایندگانش نیز در عین مراعات نزاکت در محاوره، سخت مسلط و خویشتندار بودند^[۲] ادامه خواندن ویژگیهای کلی حاکم بر روابط پیامبر خاتم با اقوام و ملتها(۸۳)

دیپلماسی از لحاظ لغوی و اصطلاحی و اهداف کلی دیپلماسی (۸۲)

بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم

مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی

دیپلماسی با ریشه‌ای یونانی به‌معنای نوشته طومارمانندی است که به موجب آن امتیازات خاصی به کسی داده می‌شود. بعدها این واژه بر منشور یا سند رسمی سفیران و فرستادگان دولت‌ها نزد دولت‌های دیگر اطلاق گردید. علی‌رغم اجماع نظر نسبی در تلقی از مفهوم دیپلماسی، تعاریف متعددی از آن ارائه شده که برخی از تعاریف ناظر به ماهیت دیپلماسی و برخی دیگر ناظر به کارکرد ویژه آن است^[۱]

واژه ي«ديپلماسي» از ريشه يوناني ديپلوما اخذ شده که معناي لغوي آن صفحه يا برگ تا شده است،ودر اصطلاح «ديپلوما» به سندي گفته مي شود که به موجب آن عنوان يا امتيازي به شخص مي دادند. از اين ريشه واژه ي«ديپلماسي»و «ديپلمات» ساخته شده است .^[۲]

واژه ي ديپلماسي به گونه هاي مختلف تعريف شده است ؛ مانند:

• اداره ي امور بين الملل به وسيله ي سفير وديگر مأموران ديپلماتيک
• اداره ي امور بين دولت ها به وسايل مسالمت آميز
• هنر ديپلمات در اداره ي امور خارجي دولت به وسايل مسالمت آميز،خصوصاً با مذاکره و گفتگو
• هنر و روش انجام مذاكره با دولت‏هاي خارجي براي دست‏يابي به روابط سياسي رضايت‏بخش و متقابل است^[۳]
• علم و هنر نمايندگي كشورها و فن مذاكره است؛ هنري كه براي انجام امور ديپلماتيك و حقوقي و حفظ منافع كشور متبوع، در خارج صورت مي‏گيرد^[۴]
• اصول و مقرّراتي است كه به موجب آنها روابط دولت‏ها با هم از راه مذاكره و فرستادن مأموران فوق‏العاده و جلب موافقت يا بستن قراردادها تمشيت پيدا مي‏كند.^[۵]
• روش حل و فصل مسائل روابط خارجي دولت با دولت‏هاي ديگر، به وسيله مذاكره يا هر شيوه مسالمت‏آميز ديگر است. بنابراين، معناي خاص ديپلماتيك، روابط خارجي دولت و ديپلماسي، نحوه اداره آن روابط است.^[۶]

ادامه خواندن دیپلماسی از لحاظ لغوی و اصطلاحی و اهداف کلی دیپلماسی (۸۲)