وحدتی که در عین وجود اختلافات، با تاکید بر اشتراکات به دست می آید
به قلم: ابوابراهیم هورامی
الله تعالی می فرماید: وَلاَ یَزَالُونَ مُخْتَلِفِینَ * إِلاَّ مَن رَّحِمَ رَبُّکَ (هود/۱۱۸-۱۱۹) ولی آنان همیشه متفاوت خواهند ماند، مگر کسانی که خدا بدیشان رحم کرده باشد.
و در جای دیگری می فرماید: قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَن یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَاباً مِّن فَوْقِکُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَیُذِیقَ بَعْضَکُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ (انعام/۶۵) بگو : خدا می‌تواند که عذاب بزرگی از بالای سرتان و یا از زیر پاهایتان بر شما بگمارد (و شما را دچار بلاهای آسمانی یا بلاهای زمینی همچون زلزله‌ها) و یا این که کار را بر شما به هم آمیزد ( و در نتیجه حقیقت امر بر شما مشتبه شود) و دسته‌دسته و پراکنده گردید (و جنگها در میانتان برپا گرداند) و برخی از شما را به جان برخی دیگر اندازد و گرفتار همدیگر سازد . بنگر که چگونه آیات را بیان و روشن می‌گردانیم تا بلکه (بیندیشند و به خود بازگردند و حقیقت را) بفهمند.
رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز در تبیین این دسته از آیات می فرماید: الجماعة رحمة والفرقة عذاب [۱] جماعت و وحدت رحمت است و تفرقه عذاب.
حالا با چنین نگرش شرعی در مورد عذابِ تفرق، منظور از وحدت در «وضع موجود» مسلمین چیست؟
بدون شک زمانی که امروزه مذاهب مختلف اهل سنت مدعی وحدت با هم هستند به این معنی نیست که یک حنبلی تبدیل به شافعی یا مالکی و یا حنفی گردد و یا اینکه یک حنفی و شافعی و مالکی مذهبش را رها کرده و حنبلی گردد . باز زمانی که شیعیان نیز دم از وحدت با هم می زنند به این معنی نیست که مثلا یک شیعه ی زیدی تبدیل شود به ۱۲ امامی یا مراجع تقلید مختلف آنها همگی کنار نهاده شده و یکی انتخاب گردد.
به همین ترتیب زمانی که در شکل کلان صحبت از وحدت اسلامی میان تمام مذاهب اسلامی مطرح می گردد منظور ترک مذهب و تبدیل به مذهب دیگری شدن نیست، بلکه تا زمانی که شورای اولی الامر واحد مسلمین تشکیل نشده که با «اجماع» واحدش رای واحدی را به مسلمین ارائه دهد و وحدت و یکی شدن شرعی را به وجود آورد، منظور این است که مسلمین دست از تفرق بر داشته و «اجتماع» واحدی را تشکیل دهند؛ در این نگرش با آنکه «اجتماع» واحد مسلمین به حکم ضرورت جایگزین «اجماع» واحد شده است بیشتر اتحادی مد نظر است که در آن دو یا چند چیز در مورد یا مواردی اشتراک دارند و از جنبه هائی نیز با هم اختلافاتی دارند.
مثلاً انسانها با تمام اختلافات ظاهری در عنوان انسان با هم اشتراکات بی شماری دارند، مسلمین نیز در عنوان اسلام با هدفی مشترک، هزاران اشتراک عمده و ریز دارند؛ به همین دلیل اگر بخواهند با محوریت قرآن و سنت و سیره ی پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم به اتحادی جهت محافظت از خود و تأمین امنیت در برابر دشمنان اشغالگر و در کمین نشسته و اعتلای دین اسلام و رسیدن به جامعه ای مترقی و مرفه دست یابند چنین امری بسیار ساده است.
اگر انسانهای غیر مسلمان و سکولار با تأکید بر منافع و اشتراکات ناچیزفکری و عقیدتی که با هم دارند توانسته اند به اتحادی فراگیر در برابر مسلمین دست یابند، پس برای مسلمین با اینهمه اشتراکاتی که با هم دارند رسیدن به اتحاد هم عقلی است و هم شرعی و تنها نیاز به صداقت و اراده ی مسلمین و رعایت لوازم اتحاد دارد، که تسامح و احترام به مختصات مذهبی همدیگر یکی از ابتدائی ترین این لوازم است.
سخن آخر اینکه: وَلاَ تَکُونُواْ
کَالَّذِینَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ
وَأُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (آل عمران/۱۰۵)و مانند کسانی نشوید که پراکنده و
متفرق شدند و اختلاف ورزیدند (آن هم ) پس از آن که نشانه‌های روشن (پروردگارشان)
به آنان رسید، و ایشان را عذاب بزرگی است .
[۱] رواه عبد الله بن أحمد في (زوائد المسند) (۴/۲۷۸) (۱۸۴۷۲). الهيثمي في (مجمع الزوائد) (۸/۱۸۲): الألباني في (صحيح الجامع) (۳۱۰۹).