مختصری از زندگی نامه فاطمە خان گەڵواخی رحمها الله ملقب بە فاتەڕەش(فرمانده جنگ و همرزم سنجرخان لیلاخ رحمه الله )
به قلم : مصطفی شریفی / دیواندره
فاطمە خان گەڵواخی مشهور و ملقب بە فاتە ڕەش کسی است که در جریان جهاد با هجوم قشون سکولار روس و در اوایل حاکمیت رضا شاه سکولار نقش‌آفرین بوده است.
در جنگ سنجر خان علیە تهاجم قوای سکولار روس و کشیدە شدن این جنگ بە شهرهای دیواندەرە و سقز، و شهادت سنجر خان تاریخ شفاهی کوردهای مسلمان می‌گوید بعد از ناامیدی و یاس مردم منطقە از شهادت سنجر خان و ناامیدی در ادامە پیروزی و به بیراهه کشیده شدن پروسەی خروج قشون سکولار روس، این‌جاست کە شیرزن مسلمان و رزم آوری بە نام ،،فاتە ڕەش،در مقابل حملەی بی امان روسهای سکولار قیام می کند.
جنگ خونباری در منطقە بین مسلمین و سکولاریستهای روس در جریان بود و کشته‌شدەهای مسلمین یک روز بعد توسط اهالی دفن شدند.عده‌ای اسیر شدند، عده‌ای زخمی شدند و فاتە ڕەش رحمها الله به عنوان فرمانده مجاهدین که در سنگر اول بود، با همراهان خود تا آخرین نفر جنگید. فاتە ڕەش رحمها الله در حوالی روستای زاغە علیا زخمی می شود و او را بە چادر درمان و امداد انتقال میدهند کە بعد از دو روز از بستری وی خبر می رسد کە قشون سکولار روس در منطقە بە قتل و غارت دست زدەاند کە فاتە ڕەش رحمها الله از ادامە درمان امتناع کرد و گفت مرگ و شهادت در مقابل دشمن را به مداوا و استراحت ترجیح می دهد.
بلافاصلە با بازسازی ستون و سپاە مجاهدین خود این بار از حوالی روستای غیبی سور و از چند نقطە متفاوت حملات سهمگینی بر دشمن سکولار وارد ساختە و دشمن سکولار کە کلی غافل گیر شدە،تا چند کیلومتری بە طرف سنندج عقب نشینی و شکست را بر خود قبول می کند.با این احوال مدت چند ماە جنگ بین مجاهدین منطقە بە رهبری مجاهد بزرگ اسلام فاتە ڕەش رحمها الله و قشون سکولار روس بە وقوع پیوست،کە هر مرحلە موجب پیروزی مجاهدین اسلام و شکست و کشتە شدن روس های سکولار می شد.
نقل می کنن در ارتفاعات کوە شیخ شرف حد واسط روستاهای زاغە علیا و درەسفتە قشون روس از ترس فاتەڕەش رحمها الله و تنگ شدن حلقەی محاصرە، روسهای سکولارجرٲت حملە بە روستاهای اطراف در بدست آوردن و تامین آب و غذا را نداشتند و وجود همین موضوع موجب شد کە قوای سکولار روس در این ارتفاعات هفتەها تشنە و گرسنە بمانند کە نتیجە آن باعث کشتە و تسلیم شدن سربازان سکولار روس شد.
نهایتا زمستان و شدت سرما از راە رسید و فاتەڕەش رحمها الله بە همراە چند تن از مجاهدین در حوالی کانی نیمە ڕوژە بر اثر شدت برف و کولاک گیر کردە و راە بازگشت و یا نجات خود را گم می کنند و بعد از مدت دو روز تلاش در این شدت سرما و برودت در کولاک و یخبندان گرفتار شدە و نهایتا به شهادت می رسند. نحسبهم کذالک و الله حسیبهم، یاداش همچنان زندە و پویا راه این مجاهدین سکولار ستیز پر رهرو باد.
بعد ازشهادت این شیر زن مجاهد کورد ، فرماندە روسهای سکولار در منطقە و برای نشان دادن کینه و تقاص خود از فاتەڕەش رحمها الله به هر یک از اقوام او که دست می یافت اعدام می کرد. روسهای سکولار همه عموها، عموزاده‌ها و دایی‌هایش را در کوە شیخ شرف زاغە علیا تیرباران می کنند.
این هم برگی دیگر از مجاهدتهای مجاهدین کورد در برابر سکولاریستها(به زبان عربی = مشرکین) و برگی دیگر از جنایات سکولاریستها در برابر کوردهای مسلمان.