بیداری اسلامی معاصر: جنبش اخوان المسلمین در بلوچستان از طلوع تا غروب (تاریخ شفاهی بلوچستان) قسمت اول
✒️به قلم: استاد محمد صدیق دهواری
?جنبش اخوان المسلمین به‌عنوان بزرگ‌ترین جنبش اسلامی به فعالیت‌های اسلامی خویش همچنان مشغول هست. ترور بنیان‌گذار دعوت و جنبش «حسن البنا» و تحمل انواع شکنجه، تبعید و اعدام فرزندان جماعت اخوان که در این دعوت رشد و نمو یافته‌اند، در نزدیک به یک سده فعالیت، دعوت اخوان المسلمین را در گوشه و کنار جهان، آبدیده‌تر و تنومندتر نموده و این امر منشأ تحولات انکارناپذیری در جهان اسلام در عرصه‌های مختلف گردیده است.
?بیش از هشتاد سال فعالیت در گوشه و کنار دنیا و رهنمود و پرورش اسلامی هزاران نفر، برآمده از اخلاص و یکرنگی اعضای صادق این جماعت نسبت به آرمان‌های خویش است که ترک دیار کرده و جنبش اخوان المسلمین را در کشورهای مختلف پایه‌ریزی کرده‌اند.
♦️بر همین اساس این دعوت از آغازین روزها؛ از مرزهای جغرافیائی مصر فراتر رفت و رفته‌رفته در کردستان ایران از سال (۱۳۵۷) با تحول فکری ناصر سبحانی از تصوف به توحید وپژوهشگری قرآنی پایه‌ریزی گردید وبعد از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اعضای اخوان المسلمین عراق به کردستان ایران ورود پیدا کردند و سپس از سال (۱۳۶۴) در بلوچستان ایران نیز دعوتگران اخوان حضور پیدا کردند و با کسانی که از پیش با اندیشه و فکر اخوانی آشنایی داشتند، ارتباط برقرار کرده و جنبش اخوان المسلمین در بلوچستان فعالیت خود را آغازکرد و در مدت کوتاه فعالیت، منشأ تحولات فرهنگی گسترده‌ای در جنوب شرق ایران شدند، ولی دیری نپائید که با تغییر و تحولاتی دعوت اخوان المسلمین در بلوچستان متوقف شد.
?هدف از بیان تاریخ بیداری اسلامی در بلوچستان درک و شناخت درست از رخدادهایی است که انسان‌های هدفمند برای تحقق آرمان‌های خویش از جان و مال گذشتند و ترک دیار کردند تا بنیاد دعوتی ایمانی را در بلوچستان پایه‌ریزی نمایند و مردانه ایستادگی و پایداری کردند.
?بی‌گمان تاریخ جنبش اسلامی در بلوچستان روشنگر تلاش و کوشش روندگان راه صحیح اسلامی است. این در حالی است در بلوچستان نیز دانشمندان و افراد برجسته و بویژه دانش آموختگان دیوبند برای خرافه زدایی و ترویج آموزه‌های اسلامی کوشش کردند. ولی با این حال جامعه بلوچستان نیازمند آن بود که جنبش و تنظیم و تشکیلاتی سازمان‌یافته در آن ورود پیدا کند و درک صحیح از اسلام را در جامعه بلوچستان تحقق بخشد که این امر در قرن معاصر مرهون جنبش اخوان المسلمین بود و به‌خوبی این امر صورت گرفت.
اعضای اولیه جماعت درک صحیحی از تنظیم و تشکیلات و کار و فعالیت اسلامی و حتی حزبی و تشکیلاتی داشتند، ازاین‌رو همه هستی خود را در این راه وقف کردند و به دنبال حقوق و مزایا و چارت اداری و سازمانی نبودند و اصولاً نیز چنین چارت اداری و مرامنامه و اساسنامه‌ای وجود نداشت و فعالیت‌ها در اسره‌های تربیتی (حلقه‌های تربیتی –کلاس‌های تربیتی) و فرهنگی و دروس متمرکزشده بود.
?افراد جماعت و کادر رهبری مشکل را تشخیص داده، راهکار را یافته، اقدام می‌کردند، ولی خود را ملزم به دریافت نتیجه نمی‌دانستند، بلکه کوشش خود را وظیفه‌ای دانسته، گرچه ثمره و تلاش و کوشش آنان در نسل‌های آتی تجلی یابد.
?نوشته حاضر یک پژوهش فشرده است که برای نخستین بار به تاریخ جنبش اخوان المسلمین در بلوچستان پرداخته و در آن تاریخ، مسیر؛ اهداف، چگونگی شکل‌گیری جماعت اخوان المسلمین در بلوچستان، ورود تفکر و اندیشه اخوانی، ورود نخستین اخوانیان؛ آغاز فعالیت‌ها، مراکز فعالیت، ادغام گروه مدعی نمایندگی اخوان با شاخه اصلی دعوت اخوان، فعالیت‌های پس از ادغام، شخصیت‌ها، علل رشد اولیه، توقف فعالیت‌های جماعت اخوان المسلمین، خاطرات دعوتگران نخستین، همچنین شرایط اجتماعی، مذهبی، بلوچستان در سال‌های پیدایش و حضور و فعالیت جماعت اخوان بیان می‌شود.
?از آنجائی که تاکنون پژوهشی مستقل از تاریخ جنبش اخوان المسلمین در بلوچستان صورت نگرفته بود دشواری کار را دوچندان می‌نمود، از این‌رو با گفتگوهای بسیار با نخستین دعوتگران و برخی دیده‌ها و شنیده‌ها بر پایه پژوهش‌های کتابخانه‌ای ومیدانی این مشکل تا اندازه‌ای مرتفع گردید، تا بدین‌وسیله گوشه‌ای از تاریخ دعوت اسلامی در این منطقه برای پژوهشگران نمایان شده و دانشجویان و علاقه‌مندان در این راستا، زمینه پژوهش بیشتری داشته باشند. این کار در حد یک آغاز برای کارهای پس‌ازآن می‌تواند باشد.
?این پژوهش، علمی و دانشگاهی نیست و از ذکر منابع و تاریخ گفتگوها و رخدادها و ارجاعات نیز در موارد فراوانی پرهیز شده است، چراکه این مطالب در طول زمان و در مناسبت‌های مختلف گردآوری‌شده و سپس نگارش شده‌اند.
?در این نوشته که پژوهشی فشرده است به همه نیروهایی که در ترویج اندیشه و جنبش اخوان المسلمین در بلوچستان نقش داشته‌اند، پرداخته نشده است و دارای کاستی‌های فراوانی هست و برخی از افراد نیز به دلایل مختلف خواستار آن شده‌اند، نامی از آنان برده نشود. البته همه موارد یادشده بر پایه منابع بوده که در آرشیو موجود است و در صورت هرگونه ابهام و انکار از سوی دیگران می‌توان این منابع را ارائه تا بتوان تصویری درخشان ارائه داد.
◼️تاریخ گذشته را بایستی به خوبی تبیین نماییم تا بتوانیم تاریخ جدید را به نگارش درآوریم.
آنچه در این مجموعه مطالعه می‌کنید تنها بخش کوچکی از کوشش‌ها و تلاش‌های دعوتگران مخلص جماعت اخوان المسلمین در طول تاریخ تشکیل این جماعت در کشورهای مختلف به‌ویژه ایران است؛ این نگارش برای تکمیل مفتوح است تا در فرصت مناسب به آن پرداخته‌شده و مطالب افزوده و ویرایش می‌گردد.
?در این مجموعه از افراد و خاطرات و شخصیت و فعالیت و کوشش کسانی یادشده است که امروزه از بلوچستان خارج‌شده و عزیزانی نیز از جهان فانی به جایگاه ابدی و جاودانی خویش رهسپار شده‌اند. از خداوند منان برای آنان علو درجات خواستارم.
?بدیهی است این مجموعه در نوع خود یک سند تاریخی است که هر فردی بر پایه دیدگاه و نظر خویش آن را مطالعه و برداشت خود را خواهد داشت.
ذکر این نکته ضروری است اینک بر فعالان جماعت و افراد ذکرشده در این نوشتار غبار گذر زمان‌بر چهره یکایک این بزرگواران نشسته و سپیدی بر محاسن و موهای آنان غلبه کرده است.
نگارنده به علت نزدیکی به افراد جماعت و حضور در جامعه، از اشراف کاملی بر تاریخ جماعت اخوان المسلمین در بلوچستان برخوردار بوده و کوشش نموده، بنا به دیده‌ها و پژوهش‌ها، این مجموعه را نیز نگارش نماید، با این‌حال نیک می‌دانم که هر کاری از مخلوق باشد، عاری از لغزش و کاستی نیست و تنها خداوند است که پاک و منزه هست. از خداوند منان آمرزش و بخشش بر لغزش‌ها همچنین پیشاپیش از پیش‌داوری‌ها و تحلیل‌هایم که به‌اشتباه رفته‌اند نیز از پیشگاه بزرگواران پوزش و درخواست بخشش می‌نمایم.
??و از همه بزرگوارانی که شاهد رخدادها بوده‌اند و امری از نگارنده پنهان مانده یا با توجه به‌مرور زمان دچار فراموشی شده به‌ویژه آنکه این یادداشت‌ها پس از گذشت سی سال از زمان رخداد تدوین می‌شود، درخواست می‌گردد، نکته‌ها را به من اعلام نمایند، و سپاس‌گذار همه بزرگوارانی خواهم بود که این مطالب را بررسی و نکته‌هایی که در آن سوءبرداشت استنباط می‌شود یا در جایی به‌اشتباه رفته‌ام را یادآوری نمایند تا نسبت به ویرایش اقدام شود.
?گرچه در این نوشتار اطلاعات تازه و ارزشمندی وجود دارد، ولی با این‌حال در مواردی بر مسائل درونی اخوان و اختلافات آنان نیز پرداخته‌شده است که برای مرتبطین این جماعت بیشتر جالب توجه هست. تا دیگر بزرگوران از این رو از آنان عذرخواهی می‌کنم.
✒️ از آنجائی که نگارش بخشی از تاریخ نسل امروز در جغرافیایی خاص همانند بلوچستان می‌تواند یکی از بهترین خدمات فرهنگی برای نسل آینده باشد،
در واقع این پژوهش ضمن بیان تاریخ جماعت اخوان المسلمین در بلوچستان در راستای فرموده سیدنا عمر بن خطاب رضی‌الله‌عنه که چه زیبا فرمودند: «لا خیر فیکم ان لم تقولوها ولا خیر فینا ان لم نقبلها» نیز تدوین شده است.
?شناخت وقایع و حقائق و رویدادهای جماعت اسلامی همانسانی که رخ‌داده است امری ضروری بوده تا همگان به‌ویژه رهروان دعوت اسلامی از میزان کوشش و تلاش مخلصان جماعت در به ثمر رساندن اهداف آگاهی یابند و سره را از ناسره تشخیص دهند.
?در این مجموعه خواهیم دید که اخوان المسلمین جنبشی جهانی بوده و به جهانی بودن فکر می‌کرده که چگونه افرادی فارغ از تقسیمات سیاسی کشورها در بلوچستان حضور پیدا می‌کنند و جنبشی را با تکیه‌بر نیروهای بلوچ راه‌اندازی می‌کنند و بدون آنکه منتظر نتیجه باشند، بلوچستان را ترک می‌کنند و مدیریت را به نیروهای بومی و محلی می‌سپارند.
ادامه دارد