هنر برخورد با سیستم جاهلی / کاستن از تعداد دشمنان سکولار در تنگنای جنگ و مبارزه با رعایت اصول گفتگو و مذاکره
ارائه دهنده : عبدالله جوانرویی و کارزان شکاک ( از درسهای استاد هورامی )
گفتگوهای ویژه ای که بین عتبه بن ربیعه رهبر بنی امیه و رسول الله صلی الله علیه وسلم با هم تبادل شد و شامل تشویق و تطمیع های تکراری است اکنون در دست ماست. عتبه بن ربیعه که از بزرگان عرب و رهبر بنی امیه بود هنگامی که سکولاریستهای قریش در انجمن گردهم آمده بودند از آنها تقاضا کرد که با محمد گفتگو کنند و چند چیز را به او پیشنهاد نمایند شاید یکی از آنها را بپذیرد و هر چه را انتخاب کند به او بدهند تا از قریش دست بردارد.
عتبه به رسول الله صلی الله علیه وسلم چنین گفت : «تو در میان ما نسب عالی داری اما دعوت تو مایه ی تفرقه ی مردم شده است؛ به سخن من گوش کن چند چیز را به تو پیشنهاد می کنم، شاید یکی از آنها را بپذیری: اگر منظور تو از این کار ثروت است از اموال خود آنقدر به تو می دهیم تا از همه ی ما ثروتمندتر شوی. اگر شرافت و مقام می خواهی، تو را به پیشوایی خود برمیگزینیم و هیچ کاری را جز به صلاحدید تو انجام نمی دهیم. و اگر آن کسی که به نزد تو می آید جنی است و قدرت دفع آن را نداری برای علاج تو از علوم پزشکی کمک می خواهیم و مخارج آن را بر عهده می گیریم تا شفا یابی».
رسول الله صلی الله علیه وسلم به سخنان او گوش داد تا سخنانش به پایان رسید، سپس فرمود: ای پدر ولید! سخنانت تمام شد ؟
پدر ولید گفت : بلی.
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود : پس اکنون تو هم به من گوش فرا ده.
پدر ولید گفت : بفرما.
رسول الله صلی الله علیه وسلم شروع کرد به خواندن سوره فصلت (سجده) :
«بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیم* حم* تَنزِیلٌ مِنَ الرَّحمنِ الرَّحیمِ* کِتبٌ فُصِّلَت ءایتُهُ قُرءاناً عَرَبِیَّا لِقَومٍ یَّعلَمُونُ* بَشیراً و نَذیراً* فَأَعرَضَ أَکثَرُهُم فَهُم لا یَسمَعُونَ …»[۱]
:«این کتاب نامه ای است از جانب رحمتگر مهربان، کتابی است که آیات آن به روشنی بیان شده است، قرآنی است به زبان عربی واضح برای مردمی که می دانند. بشارتگر و هشدار دهنده است. ولی بیشتر آنان به حق پشت کردند در نتیجه چیزی نمی شنوند …».
عتبه سراپا گوش بود و به آیات قرآن گوش می داد و در مقابل خود کسی را می دید که به ثروت و مقام و فرمانروایی طمع ندارد و به این صورت فریب نمی خورد. او مریض نیست بلکه از حقیقت سخن می راند، مردم را به نیکی می خواند، با ملایمت از حقیقت دفاع می کند و عباراتی می گوید که از فرط بلاغت نمونه ی اعجاز هستند؛ بنابراین از گوش دادن بدان خسته نشد، تا اینکه رسول الله صلی الله علیه وسلم به سجده رسید و به سجده رفت. سپس رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود :
ای پدر ولید! خوب شنیدی؟ این پیام من است.
عتبه از حضور رسول الله صلی الله علیه وسلم مرخص شد و در حالی که در مقابل عظمت رسول الله صلی الله علیه وسلم و نفوذ بیان او مجذوب شده بود، پیش سکولاریستهای قریش رفت. برخی از آنها وقتی که او را دیدند قسم خوردند که عتبه تغییر کرده است و همین که نشست گفتند : ای پدر ولید! بگو ببینیم چکار کرده ای؟
عتبه گفت : به خدا سوگند چیزی که من برداشت کردم این است که کلام او نه شعر است و نه سحر و نه کهانت. ای جماعت قریش از من بشنوید؛ مردم را آزاد گذارید. به خدا سوگند از گفتاری که از او شنیدم پیداست؛ آینده و آوازه ی بزرگی خواهد داشت. اگر مردم بر او چیره شدند آسوده می شویم و اگر غالب گشت از افتخارات او بهره مند می گردیم.
گفتند : شما را با زبان خود فریب داده است.
گفت : نظر من این است و هر کاری خواستید بکنید!
ما نمی دانیم که جلسه ی عتبه قبل از اجلاس مذاکره بود یا بعد از آن؟ اما آنچه که برای ما در خور توجه و قابل اهمیت است آداب گفتگوست که رسول الله صلی الله علیه وسلم بدان پایبند بوده است. چگونه رسول الله صلی الله علیه وسلم آرام نشسته بود و به این پیشنهادات پوچ و بی ارزش گوش می داد، سخنان عتبه را قطع نمی کرد و او را مورد تمسخر و تحقیر قرار نمی داد؛ بلکه به او فرصت داد تا آنچه را در کنه فکر خود دارد، ابراز کند. سپس با کمال احترام از او پرسید : ای پدر ولید! سخنت تمام شد؟
آری، رسول الله صلی الله علیه وسلم به دشمن خود احترام می گذاشت، در کمال ادب و احترام و به صورت شفاف با او گفتگو می کرد. و ما را با آداب سخن گویی آشنا کرد. خواه سخن او قابل قبول یا مردود، ارزشمند یا بی ارزش باشد؛ چرا که با این طرز برخورد زمینه ی گوش دادن و سعه ی صدر طرف مقابل را برای تحلیل و بررسی واقعیت پیام خود فراهم می سازیم؛ و تا زمانی که خود را با این آداب مسلح نکنیم در گفتگوهایمان پیروز نخواهیم شد.
گام دوم مذاکرات، تلاوت آیات اول سوره ی فصلت بود که گویای وضعیت آن مشرکان و موضع آنها پیرامون اسلام است و عقیده ی اسلامی را معرفی می کند و بیان می دارد که توحید مهمترین عنصر آن است. سپس پیرامون قدرت خداوند که آسمانها و زمین را در شش مرحله ی زمانی خلق نموده است، صحبت می کند و به دنبال آن مردم را با آذرخشی همچون آذرخش عاد و ثمود تهدید می کند. تا اینکه عتبه رسول الله صلی الله علیه وسلم را سوگند داد که به قرائتش خاتمه دهد.
اما عتبه که طرفدار آتش بس و برخورد مسالمت آمیز بود، در مقابل این دشمنی محکم و این مواضع سخت به استقامت خود ادامه داد و در پای نظرات خود ایستاد و آشکارا اعلام کرد : نظر من این است و هر کاری می خواهید بکنید! و عتبه بن ربیعه از نبرد علیه رسول الله صلی الله علیه وسلم عقب نشینی کرد و بزرگترین قبیله بعد از بنی مخزوم یعنی قبیله ی بنی امیه پشت سر او از نبرد علیه رسول الله صلی الله علیه وسلم کوتاه آمدند. رسول الله صلی الله علیه وسلم توانست عتبه و قبیله ی بنی امیه را از نبرد و خصومت با خود حذف کند و از زیادی فشار و کشمکش دشمنان دعوت اسلامی بکاهد.
وظیفه ی رهبری اسلامی است که در تنگنای جنگ و مبارزه از انبوهی نیروی دشمنان بکاهد و صف ستیزه جویان کافر را بشکافد و آن را از هم فرو پاشد و همچون مهره های شطرنج هر که را خواست با فرهنگ گفتگو و تفاهم و زدودن شبهه ها و تبیین حقیقت پیام خود از میدان نبرد حذف کند و آنان را از ستیزه جویی با خود برحذر دارد، هرکه را توانست به صف خود ملحق نماید و با تبیین حقیقت خود و پوچی افکار دشمنان بذر شکست و گمان بدبینی را در صف کافران بپاشد و این طرز برخورد در دین نه ننگ است و نه سازشکاری و نه تساهل به حساب عقیده ای است؛ بلکه ژرف نگری در بینش سیاسی و بلوغ دعوتگری است. چه بسیار لازم است که مجریان امور از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم دستورات خود را فرا گیرند، انضباط سیاسی را رعایت نمایند و زمانی که رهبری در مقابل دشمن سکوت یا احیاناً دشمن را تمجید می کند و یا موضع دیگری انتخاب می نماید، در مقابل این مواضع تسلیم شوند؛ چرا که رهبری نسبت به شرایط سیاسی و عمق مبارزه آگاهتر و نسبت به سرشت و طبیعت دشمن آشناتر است و خوب می داند که آیا جنگ به صلاح است یا آتش بس؟ و همانا در این گونه امور رهبری است که تصمیم می گیرد و باید مجریان امور به روش های سیاسی رهبری پایبند باشند.