ماه: جولای 2023

«السُّنة» و «أَهْلُ السُّنَّةِ» بودن و «الجَمَاعَة» و «أَهْلُ الجَمَاعَة» بودن، احکام و وظایف (۱۷)

 بسم الله و الحمد لله، اما بعد:

 السلام علیکم و رحمه الله و برکاته

الان وقتش است که مومنین از خود بپرسند جهت جلوگیری از تولید الفتنه و یا اگر تولید شده بود جهت مواظبت از افتادن در الفتنه چه باید کرد؟ باید چهار قدم مهم برداریم:

1. در همان قدم اول ابتدا از تمام فتنه ها به الله پناه می بریم چنانچه رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «تَعَوَّذُوا بِاللهِ مِنَ الْفِتَنِ، مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ»[۱] از جملگی فتنه‌ها، خواه آشکار باشد، خواه پنهان به الله پناه ببرید؛ و بعد: با چنگ زدن به قرآن و احادیث صحیح، اهل سنت و اهل جماعت شویم.

اهل جماعت شدن یعنی دوری از فرقه ها و حتی در صورت ضرورت بیرون رفتن از مکان تحت تسلط فرقه ها جهت محفوظ شدن از شر این فرقه ها یا شری که بر اثر این جنگ الفتنه میان این فرقه ها و حاکمیت ظالم پیش می آید، مثل جنایاتی که در واقعه ی الحرّه در مدینه توسط سپاهیان بنی امیه اتفاق افتاد یا مثل جنایاتی که فرقه ها و احزاب ۷گانه ی حنفی و هشت گانه ی شیعه در کابل و سایر مناطق در همین چند سال گذشته در افغانستان به وجود آوردند. شخص به هر حال نباید در چنین مکانی در امور عمومی دخالت کند،[۲] باید از مکان تحت تسلط و یا تجمع این فرقه ها در صورت لزوم دور شود حتی اگر به منزلش  یا کوه [۳]و بیابان یا شهر و دیار دیگری پناه ببرد و خودش را به عبادت مشغول کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: الْعِبَادَةُ فِي الْهَرْجِ كَهِجْرَةٍ إِلَيَّ.[۴] عبادت در هرج و مرج،مانند هجرت به سوی من است.

امام نووی می گوید: مراد از هرج در اینجا فتنه و آشفتگی امور مردم است و سبب فضیلت زیاد عبادت در این زمان این است که مردم از آن غافل اند و جز افراد کمی به آن نمی پردازند.[۵]

 کسانی که در چنین موقعیتی می افتند مستضعفین دارای عذری هستند که در حالت ضرورت قرار گرفته اند و مجبور شده هایی هستند که هیچ چاره و راه حلی جهت گریز از این مکان و وضع پیش آمده ندارند که ممکن است یک روز طول بکشد یا برای مدتها ادامه داشته باشد و این عزیزان را کلاً به گوشه گیری و عزلت بکشاند. پناه می بریم به الله از چنین فتنه ای. اکثر طریقتهای صوفیانه در چنین موقعیتهایی و متناسب با چنین حالاتی تولید شدند و بعدها که این حالتها از بین رفت در حاکمیتها و الجماعة مسلمین و حکومتهای بدیل اضطراری اسلامی نیز نفوذ کرده و به حیات خود تا کنون ادامه داده اند.

• زمانی که این مرحله ی پناه بردن به الله از تمام فتنه ها و چنگ زدن به قرآن و احادیث صحیح، اهل سنت و اهل جماعت شدن را پاس کردیم و پشت سر گذاشتیم باید بدانیم که جهت پرهیز از این الفتنه ها، قدم دوم، مشورت و اطاعت از «أُولِي الْأَمْرِ» در هر امری متعلق به صلح و آرامش و یا متعلق به جنگ و ترس و ناامنی و کلاً در تمام اموری است که در آن می مانیم و نیاز به روشنگری داریم و اینهم یکی از موارد اهل جماعت شدن است.

الله تعالی می فرماید: وَإِذَا جَاءهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِی الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَانَ إِلاَّ قَلِیلاً ‏(نساء/۸۳) و هنگامی که کاری که موجب نترسیدن یا ترسیدن است به آنان (دارودسته ی منافقین) می‌رسد، آن را (میان مردم) پخش و پراکنده می‌کنند. اگر این گونه افراد، سخن گفتن در این‌باره را به پیامبر و صاحبان و متخصصین امر واگذار کنند آنچه لازم است از آن درک و فهم می‌نمایند. اگر فضل و رحمت الله شما را در بر نمی‌گرفت (و شما را به اطاعت از خود و پیامبرش، و برگشت امور به پیامبر و متخصصین امر هدایت نمی‌کرد) جز اندکی از شما همه از شیطان پیروی می‌کردید.‏

•  قدم سوم طلب بخشش و استغفار از الله و به دنبال آن توبه صادقانه و دوری از گناهانی است که منجر به این فتنه ها شده « اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ» (هود/۵۲) نیز باید صورت بگیرد: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ(تحریم/۸) ‏ای مؤمنان ! به سوی الله برگردید و توبه خالصانه‌ای بکنید، شاید پروردگارتان گناهانتان را محو نماید و بزداید، و شما را به باغهای بهشتی داخل گرداند که از زیر (کاخها و درختان) آن رودبارها روان است.

 شخص چنان توبه ای بکند که دیگر دور این جرم مشارکت در الفتنه و قتال الفتنه و ترک سنت و جدائی از الجماعة را قلعه ای مستحکم بسازد که ورود به آن ممکن نباشد و از جرمی که کرده پشیمان شود و اراده کند که دیگر هرگز به این جرم ترک سنت برنگردد و اگر در زمان ارتکاب این جرم مشارکت در فرقه ها حق الناسی را ضایع کرده است به اندازه ی توان خود آنرا بازپرداخت کند و در کنار این به اسلحه ی دعا متوسل شود. الله تعالی می فرماید: ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ * وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ (اعراف/۵۵-۵۶) ‏پروردگارِ خود را فروتنانه و پنهانی به کمک بخواهید، او تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد .‏ ‏در زمین بعد از اصلاح آن فساد و تباهی مکنید. و خدا را بیمناکانه و امیدوارانه به فریاد خوانید. بیگمان رحمت الله به نیکوکاران نزدیک است. (پس نیکوکار باشید تا دعای شما پذیرفته گردد و رحمت خدا شامل شما شود).‏ بخصوص خواندن دعا در قنوت در آخرین رکعت تمام نمازهای فرض پنج گانه، یا حداقل در آخرین رکعت نمازهای مغرب و صبح در هنگام وجود الفتنه در حالت خاص یا عام آن در میان مسلمین.

به دنبال حوادث رجیع و بئر معونه در سال چهارم هجری که کفار سکولار غدارانه چند نفر از حافضان و قاریان قرآن را به قتل رساندند[۶] و این الفتنه ای خاص برای الجماعة مومنین محسوب می شود ابن عباس می گوید: رسول الله یك ماه پیاپی در نمازهای ظهر، عصر، مغرب، عشاء وصبح، قنوت خواند؛ این طور که هرگاه «سمع الله لـمن حمده» را می‌گفت، در رکعت آخر، بر قبائلی از بنی سُليم از جمله قبیله‌های رِعْلٍ وذَكْوَانٍ وعَصِيّة دعای بد می‌کرد و آنها را لعن می کرد وکسانی که در پشت سر ایشان بودند، بر دعای رسول الله صلی الله علیه وسلم آمین می‌گفتند.[۷]

«السُّنة» و «أَهْلُ السُّنَّةِ» بودن و «الجَمَاعَة» و «أَهْلُ الجَمَاعَة» بودن، احکام و وظایف (۱۶)

 بسم الله و الحمد لله، اما بعد:

 السلام علیکم و رحمه الله و برکاته

زمانی که الله تعالی امر می کند: وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ (حجرات/ ۹) ‏هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به جنگ پرداختند، در میان آنان صلح برقرار سازید. اگر یکی از آنان در حق دیگری سرکشی و بغی و ستم کند، با آن دسته‌ای که سرکشی و بغی و ستم می‌کند بجنگید تا زمانی که به سوی اطاعت از فرمان الله برمی‌گردد و حکم او را پذیرا می‌شود.

و زمانی که رسول الله صلی الله و سلم می فرماید:اُنْصُرْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا فَقَالَ رَجُلٌ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْصُرُهُ إِذَا كَانَ مَظْلُومًا أَفَرَأَيْتَ إِذَا كَانَ ظَالِمًا كَيْفَ أَنْصُرُهُ قَالَ تَحْجُزُهُ أَوْ تَمْنَعُهُ مِنْ الظُّلْمِ فَإِنَّ ذَلِكَ نَصْرُه .[۱] برادرات را ظالم باشد یا مظلوم، یاری کن و او را تنها نگذار. مردی گفت: زمانی که مظلوم باشد با دفع ظلم از وی، او را یاری می کنم؛ اما وقتی ظالم باشد و در حق دیگری تعدی و تجاوز کرده باشد، چگونه او را یاری کنم؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: او را از ظلم کردن به دیگران منع کن؛ یاری وی همین است.

و زمانی که رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِيمَانِ.[۲] هرکس از شما منکری را مشاهده نمود، با دستش، تغییر دهد. اگر توانایی آنرا نداشت، با زبانش تغییر دهد. و اگر این را هم نتوانست، با قلبش، تغییر دهد (مبارزه منفی کند) و این، ضعیف‌ترین مرحله‌ی ایمان است. جنگ با متجاوزین سرکش اهل بغی و یاری رساندن به برادر مسلمان صاحب حق انکار منکر با دست است.

اگر مسلمان اینگونه و به این شکل در حالت عادی و در حالت ضرروت مجبور به کشتن مسلمان دیگری شود کار حرامی انجام نداده است بلکه به حکم و دستور الله عمل کرده است و سایر مسلمین هم باید چنین مسلمانی را در تطبیق قانون و شریعت الله یاری دهند؛ در اینجا مشخص است که شخص مسلمان به چه جرمی با او جنگ می شود و به چه جرمی هم کشته می شود. هم جرم مشخص و معلوم است و هم راه دفع این جرم هم مشروع.

حالا زمانی پیش می آید که چند گروه اهل تأویل با هم درگیر می شوند که با بینه و دلیلی شرعی صریح و آشکار نمی توانیم تشخیص بدهیم که حق کدام است و باطل کدام است؟ این جنگ، قتال فتنه است. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَيَأْتِيَنَّ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا يَدْرِي الْقَاتِلُ فِي أَيِّ شَيْءٍ قَتَلَ، وَلَا يَدْرِي الْمَقْتُولُ عَلَى أَيِّ شَيْءٍ قُتِلَ.[۳] سوگند به کسی كه جانم در دست او است، زمانی بر مردم می آید كه قاتل نمی داند چرا می کشد و مقتول نمی داند چرا كشته می شود؛ امام نووی می گوید: اینکه قاتل و مقتول از اهل جهنم باشند بر کسی صدق می کند که دارای تأویل نباشد.[۴]

بعضی اوقات اتفاق می افتد که نزد هر دو گروه، حق و باطل نزدیک به هم است وهم در حق بودن و هم در باطل بودن نزدیک به هم هستند، و مصلحت واضح و روشن و برجسته ای در یاری رساندن حقِ یکی از طرفین بر باطلِ گروه دومی وجود ندارد، و ممکن است شخص بر اثر شک و گمان، باطل گروه اول را بر حق گروه دومی یاری برساند؛ این حالت معمولاً یکی از شکلها و انواع جنگ مسلحانه ی منتهی به الفتنه است؛ بسیار اتفاق می افتد که در دوران گذار انقلابی و خلاء قدرت وعصر انقلابات در سرزمینی مسئول حکومتی ظالم است و کسی یا گروهی هم که بر علیه او قیام کرده و می جنگد نیز ظالم و متجاوزی است مثل خودش و امور بین این حاکم و این قیام کننده در حق و باطل نزدیک به هم است، در چنین موردی از امام مالک سوال شد: اگر کسی بر علیه حاکم و والی قیام کرد و قصد داشت او را با دستش برکنار کند آیا بر ما واجب است که از چنین حاکم و والی در برابر این قیام کننده دفاع کنیم؟ امام مالک گفت: اگر این حاکم و والی مثل عمر بن عبدالعزیز بود، بله؛ اما چیز دیگری بود، نه؛ و این حاکم را رها کنید و آنچه از او می خواهند، الله از یک ظالمی به وسیله ی یک ظالم دیگری انتقام می گیرد و به دنبال آن از هر دوی این ظالمین انتقام می گیرد. [۵] این همان شرطی است که امثال اسماعیلی در جنگ با گروه اهل بغی در کنار امام عادل بیان می کنند.

جهاد شرعی جنگی است بر اساس مبانی و منابع و اصول شرعی اسلامی و به اصطلاح فی سبیل الله تعالی است « فَأَمَّا مَنْ ابْتَغَى وَجْهَ اللَّهِ، وَأَطَاعَ الْإِمَامَ، وَأَنْفَقَ الْكَرِيمَةَ، وَيَاسَرَ الشَّرِيكَ، وَاجْتَنَبَ الْفَسَادَ، فَإِنَّ نَوْمَهُ وَ نَبَهَهُ أَجْرٌ كُلُّهُ »[۶] کسی که به خاطر رضایت خدا بجنگد و از امام و رهبر اطاعت کند و بهترین چیز را انفاق کند (أنفق الکریمة: جان گرانبها را انفاق کن) و با شریک به نیکی معامله کند و از فساد  بپرهیزد همانا خواب و بیداری اش همه اجر و پاداش است؛ و غایت و هدف آن هم «مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللهِ هِيَ الْعُلْيَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ»[۷]یعنی در نهایت دین الله و قانون شریعت الله و حقی که الله در شریعتش گفته حق است یاری و پشتیبانی می شود و برتری می یابد؛ از رسول الله صلى الله عليه وسلم درباره ی مردی پرسيده شد که از روی شجاعت، از روی تعصب يا از روی ريا و خودنمايی می جنگد. اینکه کداميک در راه الله است؟ فرمود: «مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ الله هِيَ الْعُلْيَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ الله»کسی که برای اعلای کلمه ی الله (و سرافرازی دينش) بجنگد، در راه الله است، اما اگر جنگی به خاطر مسائل نژادی و ریاء و تکبر و سایر امور غیر شرعی باشد « وَأَمَّا مَنْ غَزَا فَخْرًا وَرِيَاءً وَسُمْعَةً، وَعَصَى الْإِمَامَ، وَأَفْسَدَ فِي الْأَرْضِ، فَإِنَّهُ لَمْ يَرْجِعْ بِالْكَفَافِ»[۸] و اما کسی که به خاطر فخر و ریا و شهرت بجنگد و از رهبر نافرمانی کند و در زمین فساد کند ثواب جهاد را به دست نخواهد آورد؛ چنین جنگی که « وَعَصَى الْإِمَامَ، وَأَفْسَدَ فِي الْأَرْضِ» است یکی از انواع جنگ مسلحانه ی منجر به الفتنه است که مومنین باید از چنین جنگیدنی دوری کنند. 

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:

«السُّنة» و «أَهْلُ السُّنَّةِ» بودن و «الجَمَاعَة» و «أَهْلُ الجَمَاعَة» بودن، احکام و وظایف (۱۵)

 بسم الله و الحمد لله، اما بعد:

 السلام علیکم و رحمه الله و برکاته

یکی از مشکلات جنبش بیداری اسلامی یکی دو قرن اخیر- از الجزائر و نیجریه و غرب اسلامی بگیر تا شرق اسلامی و اندونزی و مالزی و غیره – این است که اکثریت «رهبران میدانی» دعوت و جهاد میان فرقه های معروف به اهل سنت خارج از طبقه ی اهل فقه و مُلاها و شیوخی بوده اند که به صورت سنتی بر مفاهیم اهل سنت و جماعت آگاهی داشته باشند، اکثراً یا معلمین و کارمندان و نظامیان حکومتی بوده اند و یا تحصیلات آکادمیک دانشگاهی غیر از فقه اسلامی داشته اند و داشته های آنها در دعوت و جهاد بیشتر بر اثر مطالعات شخصی و نیاز روز آنها بوده است به همین دلیل  بدون آنکه بخواهند، افکار مختلفی غیر از منهج اهل سنت و جماعت وارد منهج دعوت و جهاد آنها شده است و این عزیزان دارای اشتباهات بیشتری به نسبت اهل دعوت و جهاد در قرون گذشته چون عبدالله بن مبارک و شافعی و حنبل و حنفی و مالک و سجاد و جعفر صادق و غیره هستند.

البته نفوذ افکار مختلف در منهج اهل سنت امر جدیدی نیست، امام نووی می گوید که در کتب فقه بعضی از شافعی ها آمده است که حاکم به خاطر فسق غیر مکفره عزل می شود اما این سخن از سوی معتزله به مذهب شافعی سرایت کرده و مخالف با اجماع اهل سنت است و تنها بر علیه حاکمی که کفر بواح و صریحی انجام داده باشد قیام می شود. دلیل این مخالف و حرام بودن قیام علیه حاکم جائر و ستمگر اهل فسق را نیز بیان می کند:  مَا يَتَرَتَّبُ عَلَى ذَلِكَ مِنَ الْفِتَنِ وَإِرَاقَةِ الدِّمَاءِ وَفَسَادِ ذَاتِ الْبَيْنِ فَتَكُونُ الْمَفْسَدَةُ فِي عَزْلِهِ أَكْثَرَ مِنْهَا فِي بَقَائِهِ.[۱] آنچه به خاطر قیام بر علیه این حاکم مسلمان جائر و کنار زدن آن از فتنه ها و ریخته شدن خونها و فساد میان مسلمین به وجود می آید مفسده اش بیشتر از ماندن چنین حاکم مسلمان جائری است.  یعنی این حاکم اهل فسق و جائر بد است اما آنچه جایگزین این می شود بدتر است، به همین دلیل این بدی که وجود دارد را جهت پرهیز از بدتر تحمل می کنیم. حالا اگر آنچه که جایگزین شد بهتر بود چه؟ هر تولدی دارای مرحله ای گذار از درد و اذیت و آزار و خونریزی است؛ اگر انقلاب و قیام مثل تولد یک نوزاد در مسیر صحیح آن قرار گرفته باشد مبارک است اما اگر در مسیر تولید فتنه و تبدیل شدن آن به قتال الفتنه و جنگ مسلحانه منتهی به فتنه و هرج و مرج قرار بگیرد نامبارک و مذموم است و باید از آن پرهیز شود. اینجاست که به مساله ی امر به معروف و نهی از منکر در سطح حکومتی می رسیم.

قاعده و اصل برخورد با منکرات در هر سطحی این سخن رسول الله صلی الله علیه وسلم است که می فرماید:

1. مَن رَأَى مِنكُم مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بيَدِهِ، هر کس از شما منکری را دید آن را با دست تغییر بدهد،
2. ۲-     فإنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسانِهِ، اگر با دست نتوانست با زبان آن را تغییر بدهد،
3. ۳-     فإنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وذلكَ أضْعَفُ الإيمانِ^[۲]. اگر با زبان نتوانست با قلبش آنرا تغییر دهد، این ضعیف‏ترین مرحله‏ی ایمان است.

این امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از محافظت کننده های ایمان، بر مسلمین جهت حمایت از شریعت اسلام واجب شده است، که هم در قالب فردی انجام می شود و هم به صورت گروهی و در قالب «امت»ی واحد که باز قالب فردی به نحوی از سوی قالب «امت» تغذیه و مدیرت وهدایت می شود.

«السُّنة» و «أَهْلُ السُّنَّةِ» بودن و «الجَمَاعَة» و «أَهْلُ الجَمَاعَة» بودن، احکام و وظایف (۱۴)

بسم الله و الحمد لله، اما بعد:

 السلام علیکم و رحمه الله و برکاته

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: إِنَّ مَثَلَ مَا بَعَثَنِيَ اللَّهُ بِهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنَ الْهُدَى وَالْعِلْمِ، كَمَثَلِ غَيْثٍ أَصَابَ أَرْضًا، فَكَانَتْ مِنْهَا طَائِفَةٌ طَيِّبَةٌ، قَبِلَتِ الْمَاءَ فَأَنْبَتَتِ الْكَلَأَ وَالْعُشْبَ الْكَثِيرَ، وَكَانَ مِنْهَا أَجَادِبُ أَمْسَكَتِ الْمَاءَ، فَنَفَعَ اللَّهُ بِهَا النَّاسَ، فَشَرِبُوا مِنْهَا وَسَقَوْا وَزَرَعَوْا، وَأَصَابَ طَائِفَةً مِنْهَا أُخْرَى، إِنَّمَا هِيَ قِيعَانٌ لَا تُمْسِكُ مَاءً، وَلَا تُنْبِتُ كَلَأً، فَذَلِكَ مَثَلُ مَنْ فَقُهَ فِي دِينِ اللَّهِ، وَنَفَعَهُ بِمَا بَعَثَنِيَ اللَّهُ بِهِ، فَعَلِمَ وَعَلَّمَ، وَمَثَلُ مَنْ لَمْ يَرْفَعْ بِذَلِكَ رَأْسًا، وَلَمْ يَقْبَلْ هُدَى اللَّهِ الَّذِي أُرْسِلْتُ بِهِ.^[۱] مثال هدايت و دانشی كه الله مرا با آن مبعوث گردانيده، مانند بارانی است كه بر زمين می بارد؛

1. زمينی كه حاصلخيز باشد، آب باران را در خود جذب می كند و در نتيجه در آن علف و گياهان فراوانی می رويد.
2. و زمينی كه سخت است، آب را بر روی خود نگه می دارد و الله مردم را از اين آب بهره مند می سازد و از اين آب می نوشند و با آن کشاورزی و آبياری می کنند.
3. اما زمین دشت شوره زار و خشک، بارانی را که در آن می بارد، در خود نگه نمی دارد و هيچ گياهی به بار نمی آورد .

 زمين حاصلخيز، مثال کسی است که از دانش و بینش و فهم و فقه دين الله برخوردار می شود و الله او را از هدايت و دانشی که مرا با آن مبعوث کرده، بهره مند می سازد؛ لذا خود می آموزد و به ديگران نيز آموزش می دهد. اما زمين شوره زار، مثال كسی است كه به احكام و علوم دينی توجهی نمی کند و رهنمودهايی را كه از سوی الله آورده ام نمی پذيرد.

در این صورت می توانیم بر اساس این تمثیل و تشبیه ساده اما دقیق  رسول الله صلی الله علیه وسلم بگوئیم که همچون واکنش زمین در برابر آب، انسانها نیز در برابر علم شریعت سه دسته هستند و سه واکنش نشان می دهند^[۲]:

1. اهل فقه که علم و بینش و فهم و درک مسائل شریعت را به دست آورده اند
2. حاملان و راویان قرآن و حدیث که از فقه شریعت محروم هستند اما در عوض نگهدارنده های خوبی برای آیات قرآن و هزاران حدیث رسول الله صلی الله علیه وسلم و سخنان سایر اهل العلم و فقه هستند که این علم پاک شریعت را در قلبهای خود نگهداری می کنند «فَهُمْ يَحْفَظُونَهُ حَتَّى يَأْتِيَ طَالِبٌ مُحْتَاجٌ مُتَعَطِّشٌ لِمَا عِنْدهمْ مِنَ الْعِلْم» تا اینکه تشنگان نیازمند نزدشان می آیند و آب سالم و دست نخورده و پاک را، و علم شریعت دست نخورده و پاک را، از این راویان و حاملان می گیرند و به اندازه ی توانائی و وسعت خود سود می برند. 

این دسته از حاملان ونگهدارنده های العلم زمانی که در همین حدی که هستند باقی می مانند الله تعالی به وسیله اینها به دیگران نفع می رساند و اینها با انتقال این آیات و احادیث و سخنان اهل العلم و فقه اسباب نفع رسانی به خود و دیگران می شوند؛ اما زمانی که همین دسته به دلایل مختلفی از جمله جهالت اطرافیان و نبود اهل فقه، و یا تأویل نادرست، نقش اهل فقه در تخصصهای مختلف از جمله تخصص در فقه انقلاب و قیام و جنگ مسلحانه را بازی می کنند اکثراً هم برای خودشان و هم برای سایرین اسباب فتنه و مصیبت می شوند.

امام ابن ابی العز حنفی(وفات۷۹۲ق) می گوید: اگر حاکم و امیر به غیر از اطاعت از الله دستور دهد اطاعت نمی شود و تنها در آنچه که اطاعت از الله و رسولش صلی الله علیه وسلم است اطاعت می شود، و علت لزوم اطاعت از آنها اگر چه جائر باشند و ستم کنند این است که: آنچه از مفاسد به خاطر جدائی از اطاعت و قیام بر علیه این حکام ستمکار حاصل می شود چند برابر ستمی است که توسط این حاکم انجام می شود، در حالی که الصبر بر ستم این حکام  باعث پاک شدن گناهان ما و چند برابر شدن پاداشها می شود. الله تعالی اینها را تنها به خاطر فساد اعمالمان بر ما مسلط کرده و جزاء از جنس عمل است، پس ما باید بر استغفار و توبه و اصلاح عمل خود تلاش و کوشش کنیم. الله تعالی می فرماید: