ظهور جریانات و افراد حدیث ساز در میان فرق و مذاهب مختلف اسلامی (۱)
به قلم: خالد هورامی
براساس منابع موجود می توان پیدایش اولیه ی روند تولید احادیث ساختگی را به فرقه ی منحرف جریان شیعه یعنی روافض و واکنش شیعیان معاویه در برابر آنها گره زد، ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه می گوید: «اصل دروغ ها در باب احادیث فضایل، از جانب رافضه می باشد. چرا که آنها از همان آغاز ظهور، احادیثی دروغین و ساختگی در فضل علی وضع کردند که در واقع عداوت و دشمنی دشمنان شان باعث شد تا این روایات را جعل کنند. زمانی که بکریه این رفتار شیعه را دید، در برابر این احادیث جعلی، احادیث و روایاتی در مورد معاویه وضع نمود»[۱]
عامر شعبی می گوید: «بر هیچیک از افراد امت چون علی دروغ بسته نشده است» [۲] زمانی که این فرقه ی منحرف از جریان شیعه به همراه غلات منتسب به شیعه چنین اقدام به تولید و جعل حدیث در فضایل علی بر معاویه و سپس بر ابوبکر و عمر و عثمان می نمودند، مخالفین آنها که از پشتوانه ی حکومتی معاویه و بعدها عباسیان برخوردار بودند نیز با مشاهده ی چنین روایاتی آنها را وسیله ای در جهت کاسته شدن مقام و رتبه ی معاویه و سپس ابوبکر و عمر و عثمان تلقی کردند. پس غفلت نکرده و آنها نیز به جعل احادیث و روایاتی در جهت فضیلت و شأن ابوبکر و عمر و معاویه پرداختند.
از جمله این روایات موضوع می توان به این روایت اشاره کرد: «لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَى السَّمَاءِ، قلت: اللهم اجعل الخلیفه من بعدی علی بن ابی طالب، فارتج السماوات و هتف بی الملائکه من کل جانب، یا محمد! اقرأ: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ (انسان/ ۳۰، تکویر/ ۲۹) و قد شاء الله ان یکون من بعدک ابوبکر الصدیق» : [3]«زمانی که به آسمان برده شدم، گفتم: پروردگارا، علی بن ابی طالب را خلیفه ی پس از من قرار بده؛ پس آسمان ها به لرزه آمدند و فرشتگان از هر سو به من یورش آوردند که ای محمد: بخوان: «و آنان نمی خواهند مگر اینکه خداوند بخواهد» و اراده ی خداوند بر این رفته که خلیفه ی پس از تو ابوبکر صدیق باشد».
اما در میان این فرق کسانی بودند که نیت های نیکی داشتند و چون عیبجویی ها و خرده گیری ها و حتی توهینهای شیعیان معاویه و روافض و غلات در مورد صحابه را می دیدند که درحقیقت فضایل آنها را نشانه می رفت، محبت نسبت به صحابه ایشان را برا آن داشت که احادیثی را در فضل و شأن و علو مقام و جایگاه آنها وضع و جعل کنند و اینگونه بیان کنند که تفاوتی میان خلفای چهارگانه نیست. از جمله این حدیث که می گوید: «إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی أَنْ أَتَّخِذَ أَبَا بَکْرٍ وَالِدًا وَعُمَرَ مُشِیرًا وَعُثْمَانَ سَنَدًا وَأَنْتَ یَا عَلِیُّ ظَهِیرًا؛ أَنْتُمْ أَرْبَعَهٌ، قَدْ أَخَذَ اللَّهُ لَکُمُ الْمِیثَاقَ فِی أُمِّ الْکِتَابِ، لَا یُحِبُّکُمُ إِلَّا مُؤْمِنٌ تَقی وَلَا یُبْغِضُکُمْ إِلَّا مُنَافِقُ مسیء، أَنْتُمْ خَلَفَاء نُبُوَّتِی وَعَقْدُ ذِمَّتِی»:[۴] «همانا خداوند مرا امر کرده است که ابوبکر را به عنوان پدر، عمر را به عنوان مشاور و عثمان را چون سندی و تو را ای علی به عنوان حامی و پشتیبان انتخاب کنم. شما چهار نفر هستید که خداوند از شما در قرآن عهد و پیمان گرفته است. جز مومن پرهیزگار شما را دوست ندارد و جز منافق بدکار با شما دشمنی نمی کند. شما خلفای نبوت من و عهده داران امور پس از من می باشید».
[۱] شرح نهج البلاغه: ۳/۲۶
[۲] تذکره الحفاظ: ۱/۷۷
[۳] تنزیه الشریعه المرفوعه: ۱/۳۴۵؛ اللائی المصنوعه: ۱/۲۷۵؛ سیوطی می گوید: این روایت موضوع است
[۴] الفوائد المجموعه فی الاحادیث الموضوعه: ۳۸۴؛ خطیب از انس به صورت مرفوع روایت کرده است. و در مورد این روایت می گوید: این روایت در درجه «منکر جدا» می باشد. و در اسناد آن دو راوی مجهول می باشد. و ابن عساکر از طریق دارقطنی از عبدالله بن جحش آن را تخریج کرده است. و ابونعیم در فضائل الصحابه آن را از حذیغه تخریج کرده است.