الحرابة یعنی چه و المحارب کیست و مجازات آن چیست و دست کیست؟ (۳)
به قلم: مسعود سنه ای
امام بخاری با ذکر آیه ﴿ إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا ﴾ [المائدة: ۳۳] و ذکر حدیث قوم «عُكل»[۱] بر این باور است که این آیه در مورد مرتدین نازل شده است که ابن حجر از قول ابن بطال همین دیدگاه را در مورد امام بخاری نقل می کند، [۲]اما جمهور فقها چون مالك [۳]والشافعي [۴] و الكوفيين[حنفی ها] [۵]بر این باورند که این آیه در مورد مسلمینی نازل شده است که تلاش کنند در زمین فساد به بار بیاورند و راهزنی کنند؛ و این مخالف قول اول نیست؛ چون با آنکه این آیه در مورد العرنيين (که مرتد شده بودند و..) نازل شده است اما لفظ آیه عام است و در معنای آن هر کسی را شامل می شود که کاری مثل کار العرنيين در محاربه و فساد را انجام دهد… در اینجا مهم این است که تفسیر از «محاربه» چه باشد، کسی که «محاربه» را به کفر تفسیر می کند آیه را نیز به اهل کفر مختص می کند، و کسی که «محاربه» را گناه و معصیت تاویل می کند آنرا بر همه تعمیم می دهد.
ابن بطال نیز می گوید: أن ظاهر القرآن وما مضى عليه عمل المسلمين يدل على أن الحدود المذكورة في هذه الآية نزلت في المسلمين. [۶]ظاهر قرآن و آنچه از عمل مسلمین نشان می دهد دلالت دارد بر اینکه حدود نام برده شده در این آیه در حق مسلمین نازل شده است.
رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز در مورد ﴿ إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ﴾، می فرماید: “هم من عُكل”[۷]ابن حجر عسقلانی هم می گوید که در صحیحین ثابت است که مخاطبین آیه از عُكل وعُرينة بودند.
به هر حال رای معتمد این است که آیه در مورد عُكل وعُرينة نازل شده است، اما هر کسی از مسلمین یا مرتدین را شامل می شود و چنانچه این محاربین از کفار اهل ذمه و مرتدین باشند امام مسلمین در مجازات آنها مختار است که کدامیک از موارد ۳گانه ی ذکر شده در آیه را انجام دهد اما اگر محارب از مسلمین باشد رای الشافعي [۸] والكوفيين[حنفی ها][۹] و طبری و … است که می گویند: به جنایت محاربین نگریسته می شود، کسی که دچار قتل شده به قتل می رسد، کسی که مال را برداشته دست و پای مخالفش قطع می شوند، و کسی که نه دچار قتل شده و نه مالی را برداشته تبعید می شود؛ البته مالك [۱۰] می گوید امام در مورد محارب مسلمان نیز مختار است که کدام یک از امور سه گانه را بر وی تطبیق دهد.
مورد دیگری که به مساله ی محاربین برمی گردد «توبه» قبل از دست یافتن به این محاربین است که الله تعالی می فرماید: ﴿ إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَيْهِمْ ﴾ [المائدة: ۳۴]. مگر کسانی (از این محاربین) که پیش از دست‌یافتن شما بر آنان از کرده خود پشیمان شوند و توبه کنند..
امام مالک می گوید که با «توبه» تنها حد حرابه و محارب بودن از آنها ساقط می شود و هر آنچه از حقوق الله و حقوق انسانهاست از آنها گرفته می شود[۱۱].اما قول دوم آن است که تمام حقوق الله (مثلاً شراب خورده باشد یا حتی زنا کرده باشد) از گردن او ساقط می شود، اما حقوق مردم از خون و مال از آنها گرفته می شود مگر اینکه صاحبان مال یا اولیای مقتول آنها را ببخشند. ظاهر مذهب امام احمد بن حنبل بر این است که اگر محارب خودش را تسلیم کند و به آنچه کرده اعتراف نماید حدی بر او جاری نمی شود.[۱۲]
در پایان از «محاربین» سکولار مرتدی که در این «فتنه» ی سال ۱۴۰۱ش در دارالاسلام ایران دچار جرمی شده اند و همچنین از «محاربین» مسلمانی که فریب خورده اند و جاهلانه در «جبهه»ی اغتشاشگران سکولار قرار گرفته اند می خواهیم که قبل از آنکه نیروهای امنیتی به آنها دست یابند «توبه» کنند و خودشان را تسلیم مراجع قضائی نمایند و به آنچه کرده اند اقرار نمایند و بر اساس مذهب خود درخواست بخشش و عفو داشته باشند؛ این برایشان بهتر است اگر اهل درک و فهم باشند.
[۱] البخاري ۶۸۰۲٫
[۲] شرح صحيح البخاري ۸/ ۴۱۶٫
[۳] الفواكه الدواني ۲/ ۲۷۹، ومنح الجليل ۴/ ۵۴۳٫
[۴] تحفة المحتاج ۹/ ۱۵۷، ونهاية المحتاج ۸/ ۳٫
[۵] فتح القدير ۴/ ۲۶۸٫
[۶] شرح صحيح البخاري ۸/ ۴۱۷٫
[۷] تفسير الطبري ۶/ ۲۰۶٫
[۸] تحفة المحتاج ۹/ ۱۶۱، ونهاية المحتاج ۸/ ۷٫
[۹] فتح القدير ۴/ ۲۶۹، وحاشية ابن عابدين ۴/ ۱۲۳٫
[۱۰] الشرح الصغير ۲/ ۴۳۶، وحاشية الدسوقي ۴/ ۳۴۹٫
[۱۱] الشرح الصغير ۲/ ۴۳۷، وحاشية الدسوقي ۴/ ۳۵۰٫
[۱۲] شرح منتهى الإرادات ۶/ ۲۶۷، وكشاف القناع ۱۴/ ۱۹۰٫