جایگاه مدارا و قاطعیت و تطبیق ” أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ ” در زندگی پیامبر خاتم(۱۰۳)
بر گرفته از کتاب روابط متقابل اسلام و دین سکولاریسم
مؤلف: ابوحمزه المهاجر هورامی
بخشی از آيات قرآن به خوبي روشن می سازند كه رسول الله صلی الله علیه وسلم مأمور به نرمش و مُدارا با مردم بودهاند. قرآن كريم در توصيه به مدارا در مواردي كه به تضييع حقوق انسانها و حدود و قوانین شرعي نينجامد، از جمله فرموده است:
۱- فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ.(آل عمران/ ۱۵۹) از پرتو رحمت الهي است كه تو با آنان (كه سر از خطّ فرمان كشيده بودند) نرمش نمودي . و اگر درشتخوي و سنگ‌دل بودي از پيرامون تو پراكنده مي‌شدند . پس از آنان درگذر و برايشان طلب آمرزش نما و در كارها با آنان مشورت و رايزني كن . و هنگامي كه (پس از شور و تبادل آراء) تصميم به انجام كاري گرفتي ( قاطعانه دست به كار شو و ) بر خدا توكّل كن ؛ چرا كه خدا توكّل‌كنندگان را دوست مي‌دارد .
۲- لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ(توبه / ۱۲۸) بيگمان پيغمبري (محمّد نام)، از خود شما (انسانها) به سويتان آمده است . هرگونه درد و رنج و بلا و مصيبتي كه به شما برسد، بر او سخت و گران مي‌آيد . به شما عشق مي‌ورزد و اصرار به هدايت شما دارد، و نسبت به مؤمنان داراي محبّت و لطف فراوان و بسيار مهربان است
۳- فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا.( کهف/۶) نزديك است خويشتن را در پي ( دوري گزيدن و روي گردانيدن ) ايشان (از ايمان آوردن، دق مرگ كني و) از غم و خشم اين كه آنان بدين كلام (آسماني قرآن نمي‌گروند و بدان) ايمان نمي‌آورند (خود را) هلاك سازي
۴- أَفَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ.(فاطر/۸) آيا كسي كه عملهاي بدش (توسّط شيطان و شيطان صفتان) در نظرش زينت و آراسته شده است و آن را زيبا و آراسته مي‌بيند (همانند كسي است كه واقع را آن چنان كه هست مي‌بيند و از قوانين آسماني پيروي مي‌كند ؟) خداوند هر كس را بخواهد گمراه مي‌سازد، و هر كس را بخواهد راهياب مي‌نمايد . پس خود را با غم و غصّه‌ي آنان هلاك مكن . خدا بس آگاه از كارهائي است كه مي‌كنند .
۵- وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ( انبياء / ۱۰۷) (اي پيغمبر !) ما تو را جز به عنوان رحمت جهانيان نفرستاده‌ايم
۶- مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا( فتح / ۲۹) محمّد فرستاده‌ي خدا است، و كساني كه با او هستند در برابر كافران تند و سرسخت، و نسبت به يكديگر مهربان و دلسوزند . ايشان را در حال ركوع و سجود مي‌بيني . آنان همواره فضل خداي را مي‌جويند و رضاي او را مي‌طلبند . نشانه‌ي ايشان بر اثر سجده در پيشانيهايشان نمايان است . اين ، توصيف آنان در تورات است، و امّا توصيف ايشان در انجيل چنين است كه همانند كشتزاري هستند كه جوانه‌هاي (خوشه‌هاي) خود را بيرون زده، و آنها را نيرو داده و سخت نموده و بر ساقه‌هاي خويش راست ايستاده باشد، بگونه‌اي كه برزگران را به شگفت مي‌آورد . (مؤمنان نيز همين گونه‌اند . آني از حركت بازنمي‌ايستند، و همواره جوانه مي‌زنند، و جوانه‌ها پرورش مي‌يابند و بارور مي‌شوند، و باغبانانِ بشريّت را بشگفت مي‌آورند . اين پيشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصيب مؤمنان مي‌كند ) تا كافران را به سبب آنان خشمگين كند . خداوند به كساني از ايشان كه ايمان بياورند و كارهاي شايسته بكنند آمرزش و پاداش بزرگي را وعده مي‌دهد .محمدپيامبر خداست و كساني كه با اويند، با كافران، سختگير و با يكديگر مهربانند .
۷- وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْلَمُونَ (توبه / ۶)(اي پيغمبر !) اگر يكي از مشركان (و كافراني كه به شما دستور جنگ با آنان داده شده است) از تو پناهندگي طلبيد ، او را پناه بده تا كلام خدا (يعني آيات قرآن) را بشنود (و از دين آگاه شود و راجع بدان بينديشد . اگر آئين اسلام را پذيرفت، از زمره‌ي شما است، و اگر اسلام را نپذيرفت) پس از آن او را به محلّ امن (و مأوي و منزل قوم ) خودش برسان (تا از خطرات راه برهد و بدون هيچ گونه اذيّت و آزاري به ميان اهل و عيال خويشتن رود) . اين ( پناه دادن ) بدان خاطر است كه مشركان مردمان نادان (و ناآگاه از حقيقت اسلام) هستند (و چه بسا در پرتو آشنائي با اسلام، نور ايمان در دلهايشان روشن گردد)
۸- وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ * وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ. (شعراء/ ۲۱۴، ۲۱۵) خويشاوندان نزديك خود را (از شرك و مخالفت با فرمان پروردگار) بترسان (و آنان را به سوي توحيد و دادگري فرا خوان). و بال (محبّت و مودّت) خود را براي مؤمناني كه از تو پيروي مي‌كنند بگستران.
۹- لَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ وَلَا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ( حجر / ۸۸)و بال خويش براي مؤمنان فرو گستر . (اي پيغمبر !) چشمان خود را به چيزي خيره مكن كه به گروههائي از كافران داده‌ايم (چرا كه نعمت دنياگذران است و نعمت آخرت جاويدان) و بر آنان غمگين مباش (كه چرا راه كفر مي‌گيرند و به تو ايمان نمي‌آورند) و براي مؤمنان بال (مهرباني) خود را بگستران (كه پشتيبان حق و حقيقتند)
۱۰- خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ. (اعراف/ ۱۹۹) گذشت داشته باش و آسانگيري كن و به كار نيك دستور بده و از نادانان چشم‌پوشي كن .
در حدیث عبدالله بن عمر نیز آمده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: الراحمون یرحمهم الرحمن إرحموا من فی الارض یرحمکم من فی السماء .[۱]خداوند با آنان که اهل رحم و مهربانی هستند مهربان است، بر اهل زمین رحم کنید تا اهل آسمان بر شما رحم کند.
با اینکه الله متعال در مورد رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : و انک لعلی خلق عظیم (و تو از امتیازی بی نظیر در مکارم اخلاق برخوردار هستی) باز رسول الله صلی الله علیه و سلم و یارانش را با صفاتی ترکیبی چون انتهای شدت و خشونت به همراه انتهای رحم و مهربانی می ستاید و می فرماید مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ . و یا در مورد خوشرفتاری با اسرای جنگی اوامری صادر می گردد و در برابر دستور می رسد که : مَا كانَ لِنَبىٍ أَن يَكُونَ لَهُ أَسرَى حَتى يُثْخِنَ فى الاَرْضِ ( انفال / ۶۷) هيچ پيغمبري حق ندارد كه اسيران جنگي داشته باشد . مگر آن گاه كه كاملاً بر دشمن پيروز گردد و بر منطقه سيطره و قدرت يابدو بدین شکل مجاهدین بدر به خاطر اینکه پیش از تثبیت کامل سلطه ی اسلام و مسلمین بر زمین، کافران را به جای آنکه بکشند به اسارت گرفتند ، مورد سرزنش و عتاب قرار می گیرند .
در آیات مشابه آیات ذکر شده می بینیم که همین الله ، دستور قطع سر از جلو وعقب، قطع دست و پا، تبعید ، اجرای حدود زنا، قتل، شرابخواری، دزدی و غیره در دنیا و عذاب شدید جهنم را در مورد عده ای از بندگانش صادر می کند :
– إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ (مائده / ۳۳) كيفر كساني كه (بر حكومت اسلامي مي‌شورند و بر احكام شريعت مي‌تازند و بدين‌وسيله) با خدا و پيغمبرش مي‌جنگند، و در روي زمين (با تهديد امنيّت مردم و سلب حقوق انسانها، مثلاً از راه راهزني و غارت كاروانها) دست به فساد مي‌زنند، اين است كه (در برابر كشتن مردم) كشته شوند، يا (در برابر كشتن مردم و غصب اموال) به دار زده شوند، يا (در برابر راهزني و غصب اموال، تنها) دست و پاي آنان در جهت عكس يكديگر بريده شود ، و يا اين كه (در برابر قطع طريق و تهديد، تنها) از جائي به جائي تبعيد گردند و يا زنداني شوند . اين رسوائي آنان در دنيا است، و براي ايشان در آخرت مجازات بزرگي است .
– إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا ۚ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ* ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ وَمَنْ يُشَاقِقِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ* ذَلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابَ النَّارِ * ( انفال / ۱۲-۱۳-۱۴)( اي مؤمنان ! به ياد آوريد ) زماني را كه پروردگار تو به فرشتگان وحي كرد كه من با شمايم (و كمك و ياريتان مي‌نمايم . شما با الهام پيروزي و بهروزي) مؤمنان را تقويت و ثابت‌قدم بداريد، (و من هم) به دلهاي كافران خوف و هراس خواهم انداخت . (به مؤمنان الهام كنيد 🙂 سرهاي آنان را بزنيد (و از هم بشكافيد كه بر گردنهاي ناپاكشان سنگيني مي‌كند) و دستهاي ايشان را ببريد (و پنجه‌هايشان را پي كنيد) . اين ( پشتيباني از مؤمنان و رسواكردن كافران) بدان خاطر است كه كافران با خدا و پيغمبرش به ستيز برخاستند، و هركه با خدا و پيغمبرش بستيزد، (او درخور عذاب است و هرچه زودتر خدا او را گرفتار مجازات دردناك در دنيا و آخرت خواهد كرد چه خدا داراي عقاب شديد است (همان گونه كه داراي رحمت وسيع است) اين (عذاب و عقاب دنيوي ، يعني شكست و گريز در برابر مؤمنان) را بچشيد و (بدانيد كه) عذاب دوزخ براي كافران (به جاي خود باقي) است .
– فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاء حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِكَ وَلَوْ يَشَاء اللَّهُ لانتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَكِن لِّيَبْلُوَ بَعْضَكُم بِبَعْضٍ وَالَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَن يُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ . (انفال/ ۴) آنان واقعاً مؤمن هستند و داراي درجات عالي ، مغفرت الهي ، و روزي پاك و فراوان ، در پيشگاه خداي خود مي‌باشند.
و ثبت في صحيح البخاري ومسلم، وغيرهما، من حديث أنس بن مالك قال: قدم رهط من عرينة وعكل على النبي صلى الله عليه وسلم، فاجتووا المدينة، فشكوا ذلك إلى النبي صلى الله عليه وسلم فقال: “لو خرجتم إلى إبل الصدقة فشربتم من أبوالها وألبانها” ففعلوا، فلما صحوا عمدوا إلى الرعاة فقتلوهم، واستاقوا الإبل، وحاربو الله ورسوله، فبعث رسول الله صلى الله عليه وسلم في آثارهم، فأخذوا فقطع أيديهم، وأرجلهم، وسمل أعينهم، وألقاهم في الشمس حتى ماتوا. ( متفق علیه ) [۲]
قال الله تعالى: وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا (الأحزاب/۳۶) هيچ مرد و زن مؤمني ، در كاري كه خدا و پيغمبرش داوري كرده باشند (و آن را مقرّر نموده باشند) اختياري از خود در آن ندارند (و اراده‌ي ايشان بايد تابع اراده‌ي خدا و رسول باشد) . هر كس هم از دستور خدا و پيغمبرش سرپيچي كند، گرفتار گمراهي كاملاً آشكاري مي‌گردد . وقال: فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا( النساء/ ۶۵) امّا، نه ! به پروردگارت سوگند كه آنان مؤمن بشمار نمي‌آيند تا تو را در اختلافات و درگيريهاي خود به داوري نطلبند و سپس ملالي در دل خود از داوري تو نداشته و كاملاً تسليم (قضاوت تو) باشند .
قال الإمام الشافعي: أجمع العلماء على أنه من استبانت له سنة النبي صلى الله عليه وسلم لم يكن ليدعها لقول أحد من الناس .
سوالی که ممکن است به ذهن خطور کند این است که: چگونه می توان «ارحم الراحمین» را با «شدیدالعقاب» و «اشداء» را با «رحماء» جمع نمود ه و الله، پیامبر و مسلمینی را پذیرفت که جامع این صفات باشند ؟
قبل از پرداختن به اصل مطلب بهتر است به روشن نمودن جنبه ای اساسی از «ارزشهای مطلوب اخلاقی عمومی انسانها» بپردازیم، که رسول الله صلی الله علیه و سلم نمونه ی عینی این کمالات اخلاقی بودند، اما با این وجود، این جنبه از ارزشها، بخشی از سیره و «مقدمه» ای برکلیتی نوین به شمار می رود؛ و بر این باورم که روشن نمودن این «مقدمه» می تواند سودمند و دروازه ای برای بحث اصلی ما باشد، چون سکولاریستها، دین فروشان و منافقین بومی می کوشند با تعمیم این بخش از اخلاقیات و علم نمودن آن ، به استحمار مردم و جنگ با اصول و کلیتی بپردازند که رسول الله صلی الله علیه و سلم به خاطر آن مبعوث گشته است .
[۱]صحیح مسلم:۴/۲۰۸۴ حدیث شماره ۲۷۱۳٫
[۲]صحيح البخاري ومسلم وغيرهما