مفهوم واقعی فی سبیل الله در وقت اطلاق
نقل و تلاش از: طارق
هویدا است که به خاطر محفوظ ماندنِ جان شیرین، هر انسان بهانه جوی و تلاش همه جانبه انجام می دهد تا بتواند از یک طریقی به کامیابی و موفقیت برسد.
امروز اگر به خاطر جهاد، عالم و یا داعی فرا خوانده می شود علاوه از اینکه منادی جهاد را لبیک نمی گوید، بلکه عقب نشینی اش را از انجام دادن فرض عین تأویــل و توجیه می نماید و به عموم مردم چنین می گویند که ما نیز مصروف کار «فی سبیل الله» و پیشرفت اهداف دینی هستیم.
یکی از آن مواردی که عموم مردم را توسط آن فریب داده اند استفاده نادرست از لفظ “سبیل الله” است که علمآء خود را مستقلاً تحت آن شامل می دانند، داعیان خود را جداگانه در زیر آن شامل می دانند و مدرسین خود را علی حدة تحت مفهوم آن وارد می دانند اما در حقیقت کدام گروه مفهوم واقعی این لفظ اند؟
در پاسخ باید گفت که:از نظر لغت عالم، مدرس، داعی و مجاهد تحت این واژه شامل می باشد اما در شریعت معنای لغوی را مراد گرفتن و به آن عمل کردن نادرست می باشد، به عنوان مثال: لفظ «الصلاة» در معنای لغوی دعا است لذا اگر کسی چنین برداشت نماید که من نماز نمی خوانم بلکه به معنای لغوی آن عمل می نمایم و فقط دعاء می کنم شما فیصله نمائید آیا برداشت این نفر صحیح می باشد؟
لفظ «سبیل الله» از نظر لغت نیز به معنای راه خداوند است که مدرسه، جماعت تبلیغ و… و… را شامل می شوند اما راجع به تفسیر حقیقی آن باید به اقوال علمآء سلف رجوع نمائیم تا مفهوم واقعی آن را درک کنیم.
۱ ــ ( قال ابن العربی المالکی: فی سبیل الله و هُمُ الغزاة)[۱] ابن عربی مالکی می گوید: مراد از فی سبیل الله جنگ جویان و مجاهدین اند.
۲ ــ ( اما فی سبیل الله فمنهم الغزاة الذین لاحق لهم فی الدیوان عند الامام احمد رحمه الله)[۲] ابن کثیر شافعی می گوید: پس مراد از فی سبیل الله موافق مذهب امام احمد همان مجاهدینی است که برای آنها حقی در دیوان تعیین نشده است.
۳ ــ ( الطاعات کلها فی سبیل الله و لکن عند اطلاق هذا اللفظ المقصود بهم الغزاة)[۳] سرخسی حنفی می گوید: طاعات تمام آنها در راه خدا اند اما این لفظ در وقت اطلاق ، از آن جنگجویان مراد گرفته می شود.
۴ ــ ( و اذا اطلق فهو فی الغالب واقع علی الجهاد حتی صار لکثرة الاستعمال کانه مقصور علیه)[۴] هر گاه این لفظ مطلق استفاده میشود پس مراد جهاد می باشد حتی از کثرت استعمال گویا فقط به همین معنی اطلاق می شود.
۵ ــ (لکن عند الاطلاق یصرف الی الجهاد)[۵] لکن در صورت اطلاق مراد از آن جهاد می باشد.
۶ ــ (لاَن فی سبیل الله عند الاطلاق انما ینصرف الی الجهاد)[۶] ابن قدامه حنبلی می گوید: هرگاه سبیل الله مطلق آورده شود به جهاد بر می گردد.
۷ ــ ( و قال السکاکی: منقطع الغزاة و هو المراد من قوله فی سبیل الله عند ابی حنیفة و ابی یوسف والشافعی و مالک)[۷] علامه سکاکی می گوید: مراد از فی سبیل الله نزد امام ابوحنیفه و ابویوسف و شافعی و مالک رحمهم الله تعالی مجاهدین اند.
پس قضاوت را به خود تان می سپاریم که آیا باید معنای لغوی یک لفظ را در نظـر بگیریم و بدان عمل نمائیم یا اینکه مفهوم شرعی آن را در لا به لای اقوال سلف جستجو نموده و بعد از آن تمسک بجوئیم؟
[۱] الجامع لاحکام القرآن ۸/۱۸۵
[۲] تفسیر ابن کثیر ۲/۳۸۰
[۳] المبسوط للسرخسی ۳/۱۰
[۴] لــسان العرب ۱۱/ ۳۲۰
[۵] البنایة علی الهدایة ۲/۱۲۵۸
[۶] المغنی لابن قدامة ۶/۴۷۰
[۷] عیــنی علی الهدایة ۱/۲۵