مقدماتی بر شناخت صحیح جهاد و اهل جهاد در آیات و احادیث و سخنان اهل فقه (۹)
به قلم: م. الکوردی
آیا جهاد هدف و غایت است یا وسیله؟
برخی در پاسخ می گویند: جهاد وسیله ای است بر حکم به شریعت،پس جهاد وسیله ای است برای رسیدن به اهداف دین و اینکه برای ما رسیدن به غایت دین و تحکیم شریعت را ممکن می کند.
ما در جواب کسانی که این ایده را دارند در جواب می گوییم:اولا این سوال که سوال کننده آن را پرسیده مستندی از شرع برای آن وجود ندارد و از اساس باطل طرح گردیده است. ثانیا.جهاد در یک وقت واحد و همزمان هم غایت است و هم وسیله.
بله جهاد وسیله است و وسیله صحیحی است که با دعوت محقق می شود. جهاد وسیله ای است صحیح وحید با دعوت. شیخ الاسلام ابن تیمیه می گوید: وَدِينُ الْإِسْلَامِ: أَنْ يَكُونَ السَّيْفُ تَابِعًا لِلْكِتَابِ. فَإِذَا ظَهَرَ الْعِلْمُ بِالْكِتَابِ وَالسُّنَّةِ وَكَانَ السَّيْفُ تَابِعًا لِذَلِكَ كَانَ أَمْرُ الْإِسْلَامِ قَائِمًا.[۱] یعنی: و دین اسلام: شمشیر(اسلحه) تابعی برای کتاب می شود. پس هنگامی که علم به کتاب و سنت آشکار گردید شمشیر(اسلحه) تابعی برای آن می شود(یعنی در راستای آن قرار می گیرد) و این امری است که اسلام را سرپا نگه می دارد و بر آن قائم و استوار است.و هم چنین می فرماید: فَقِوَامُ الدِّينِ بِكِتَابِ يَهْدِي وَسَيْفٍ يَنْصُرُ {وَكَفَى بِرَبِّكَ هَادِيًا وَنَصِيرًا} .[۲] ابن تیمیه می گوید که قوامیت و استحکام دین به کتابی است که هدایت می کند و به شمشیری است که نصرت می دهد.الله می فرماید: و همين بس كه خداي تو راهنما و ياور باشد.
در جایی دیگر می گوید: وَلِهَذَا كَانَ قِوَامُ الدِّينِ بِالْمُصْحَفِ وَالسَّيْفِ.[۳] یعنی: و اینگونه استحکام دین با مصحف(قرآن) و شمشیر محقق می شود.
هم چنین شیخ الاسلام ابن تیمیه در کتاب السیاسه الشرعیه می گوید: فعلى کل أحد الاجتهاد في اتفاق القرآن والحديد لله، ويطلب ما عنده مستعينا بالله في ذلك، ثم الدنيا تخدم الدين.[۴] یعنی: پس بر همه اشخاص است اجتهاد و کوشش در قرآن و حدید(آهن .مجاز از اسلحه است) خدا.در کتاب مجموع الفتاوی در ذکر آن باز فرموده است: فَإِنَّ قِوَامَ الدِّينِ بِالْكِتَابِ الْهَادِي وَالْحَدِيدِ النَّاصِرِ.[۵] قطعا استحکام دین به کتاب هدایت دهنده و آهن (اسلحه) نصرت دهنده و یاور است.
پس همچنانکه جهاد وسیله ای واحدی با دعوت است آنچنان هم هدفی است در کنار آن برای رسیدن به اهداف دین و دنیا.خود غایت و هدف در این راستا عبادتی مستقل و جداگانه ست.و در این باب احادیث و آیات در فضایلش کثیر و بی شمار است .پس جهاد هدفی است برای دعوت و جهاد و هم وسیله ای است برای آن و به طور همزمان در ذات الوقت هم غایت است و هم وسیله.شیخ الاسلا م ابن تیمیه در این خصوص می فرماید: والأمر بالجهاد وذكر فضائله في الكتاب والسنة أكثر من أن يحصر.[۶] یعنی: و امر به جهاد و ذکر فضایلش در کتاب و سنت بیشتر از آن است که حصر ومحدود می گردد. و در جایی دیگر می گوید: وذلك لأ ن اهم أمر الدين الصلاة والجها د؛ ولهذا كانت أكثر الأحادیث عن النبي صلى الله علیه وآله وسلم في الصلاة والجهاد.[۷] یعنی:از مهم ترین امور دین نماز و جهاد است و لهذا و به همین خاطر بیشترین احادیث پیامبر درود خدا بر او و آلش باد در مورد نماز و جهاد است.شیخ الاسلام ابن تیمیه در فتوایی دیگری می گوید: “الكتاب له الصلاة، والحديد له الجهاد؛ٌ ولهذا كان أكثر الآيات والأحادیث النبوية في الصلاة والجهادٌ وكان النبي : يقول في عیاده المریض: اللَّهُمَّ اشْفِ عَبْدَكَ ینکا لَكَ عَدُوًّا.[۸]قال علیه الصلاة والسلام: رَأْسُ الْامْرِ الْاسْلَامُ وَعَمُودُهُ الصَّلَاةُ وَذِرْوَةُ سَنَامِهِ الجِهَادُ.[۹].[۱۰]
.کتاب برایش نماز است و حدید برایش جهاد است بخاطر اینکه بیشترین آیات و احادیث پیامبر در مورد نماز و جهاد است و پیامبر در عیات مریض می فرمود:اللَّهُمَّ اشْفِ عَبْدَكَ ینکا لَكَ عَدُوًّا. و رسول الله می فرماید:راس امور اسلام است و ستونش نماز است و قله مرتفعش جهاد است.
جهاد هم غایت است و هم وسیله .
[۱] مجموع الفتاوى (۲۰ / ۳۹۲ – ۳۹۳).
[۲] مجموع الفتاوى (۲۰ /۳۹۱).
[۳] مجموع الفتاوى۲۸/۲۶۴- الناشر: مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف، المدينة النبوية، المملكة العربية السعودية-عام النشر: ۱۴۱۶هـ/۱۹۹۵م
[۴] السیاسه الشرعیه ص۲۴۵
[۵] مجموع الفتاوی۲۸/۳۹۶
[۶] مجموع الفتاوى: ج ۲۸ /ص ۳۵۲
[۷] مجموع الفتاوی ج ۲۸ / ص ۲۶۱
[۸] أخرجه أبو اٌو من حديث عبدالله بن عمر في كتاب الجنائز/ باب الدعاء عند المريض عند العيا دةٌ (۳/۱۵۵)برقم۳۱۰۹٫
[۹] أخرجه الترمذي في كتاب الإيمان/ باب حرمة الصلاة 5/11 برقم ۲۶۱۶
[۱۰] (مجموع الفتاوي۳۵/۳۶