نصحیت امام محمد غزالی در چگونگی نصیحت کردن
به قلم: فاروق سنه ای
رسول الله صلی الله علیه وسلم است که می فرماید:
- مَن رَأَى مِنكُم مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بيَدِهِ، هر کس از شما منکری را دید آن را با دست تغییر بدهد،
- فإنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسانِهِ، اگر با دست نتوانست با زبان آن را تغییر بدهد،
- فإنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وذلكَ أضْعَفُ الإيمانِ[۱]. اگر با زبان نتوانست با قلبش آنرا تغییر دهد، این ضعیفترین مرحلهی ایمان است.
این امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از محافظت کننده های ایمان، بر مسلمین جهت حمایت از شریعت اسلام واجب شده است، که هم در قالب فردی انجام می شود و هم به صورت گروهی و در قالب «امت»ی واحد که باز قالب فردی به نحوی از سوی قالب «امت» تغذیه و مدیرت وهدایت می شود.
در قالب فردی لقمان به پسرش سفارش می کند: یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (لقمان/۱۷) ای پسرم نماز را برپا دار، و به کار نیک دستور بده و از کار بد نهی کن، و در برابر مصائبی که به تو می‌رسد شکیبا باش. اینها از کارهای (اساسی و مهمّی) است که باید بر آن عزم را جزم کرد و ثبات ورزید.
اما نصیحت کردن نیز همچون سایر مسائل متعلق به فریضه امر به معروف و نهی از منکر داریا قواعد خاصی است که باید توسط نصیحتگر رعایت شوند؛ در این زمینه امام محمد غزالی می گوید:
هرگاه با دلیل و از روی یقین بر لغزش و بدی مسلمانی آگاهی یافتی او را در نهان نصیحت کن و شیطان تو را نفریبد که وی را غیبت نمایی.
و چون او را نصیحت کردی چنان نباشد که از دانستن گناه و کاستی وی شادمان و خوشحال باشى؛ تا با چشم تعظیم به تو نگاه شود و آن یکی با حقارت دیده شده و در لباس نصیحت بر وی فخر فروشی نمایی.
بلکه می بایست هدف تو از نصیحت، نجات دادن وی از گناه باشد در حالی که خود از دچار شدن وی به گناه ناراحت باشی همانگونه که اگر خللی در دینت وارد شود بر خود افسوس می خوری.
و باید چنان باشد که ترک گناه بدون نصیحت، در نزدت از ترک گناه به خاطر نصیحتت دوست داشتنی تر باشد.
اگر چنین کردی آنگاه پاداش نصیحت و نیز پاداش ناراحتی به خاطر مصیبت و همچنین پاداش یاری وی جهت ثبات و استحکام بر دینش را باهم کسب کرده ای.
[۱] مسلم 49