اسلام مورد نظر و نیاز آمریکا
به قلم : ک . رضوی
به رغم انکه اداره بوش از ادعای صدور دموکراسی به خاورمیانه فاصله می گیرد (زیرا این سیاست به طرز متناقض نمایی به تحرک و پویایی اسلامگرایان در رسیدن به قدرت انجامیده است) با این وصف مراکز پژوهشی در امریکا توجه خاصی به این موضوع دارند و اغلب به ضرورت ادغام اسلامگرایان میانه رودر صحنه سیاست و تقویت دموکراسی اشاره می‌کنند. در همین راستا محقق امریکایی منا یعقوبیان پژوهشگر و متخصص در حوزه جنبشهای اسلامی میانه‌رو در خاورمیانه، تحقیقی را بدین منظور انجام داده است. این پژوهش توسط موسسه امریکایی صلح “یو اس آی پی” منتشر شده است. این موسسه عالی رتبه در پی ریزی موضع گیری‌های کنگره و کاخ سفید در قبال قضایای بین المللی نقش مهمی ایفا می‌کند. پژوهش یاد شده تحت عنوان” جذب اسلامگرایان و گسترش دموکراسی؛ براوردی مقدماتی” تلاشی است در جهت ارزیابی مساعدت‌های امریکا برای گسترش دموکراسی در کشورهای عربی.
یعقوبیان در ابتدا یاداور میشود که ستیز امریکا با جریانهای افراطی باید به موازات کمک به پیشرفت دموکراسی در جهان اسلام به پیش رود هرچند این اقدام به تسلط اسلامگرایان میانه رو انجامد. زیرا اسلامگرایان میانه رو سنگر دفاعی نخست در برابر افراط گرایان به شمار میروند.
در مرحله دوم، پژوهش یاد شده سه مصداق را مورد مطالعه قرار میدهد: مراکش،اردن، یمن
۱- مراکش؛نمونه ای از مشق دموکراسی پژوهش با استناد به موسسه امریکایی “ان دی آی” مراکش را نمونه ای کامیاب درعرصه تحول دموکراتیک و اصلاحات سیاسی در خاورمیانه و شمال افریقا می داند که از جمله می توان به فعالیتهای حزب میانه‌رو عدالت و توسعه در این کشور اشاره کرد.روشن است که به دلیل اختیارات وسیع پادشاه مراکش ،گشایش سیاسی به کندی پیش می رود اما دولتمردان و مردم تمایل واضحی به پیشبرد دموکراسی در این کشور دارند.
حزب عدالت و توسعه مراکش در عین اینکه متعهد به پاسداری از نظام سلطنتی است، ارزشهای اسلامی را مبنای خط مشی خود قرار داده است و از تمرگزگرایی درون حزب جلوگیری می کند.این حزب در برنامه حزبی خود بردو محور اتکا می کند: مبارزه با فساد و رفاه مردم. حزب یاد شده در مناطق شهری و روستایی پایگاه مردمی دارد و در جذب فارغ التحصیلان دانشگاهی تلاش وافر می کند.در عین حال به دلیل نظارت بر امور اقلیت های مراکشی در کشورهای اروپایی، دفاتری را در پایتخت های این کشورها گشوده است.
مهمترین تلاشهای امریکاییها در مراکش بنیادگذاری دو موسسه دموکراسی “ان دی آی” و جمهوری”آی ارآی” است. موسسه نخست برنامه هایی را به منظور کمک به احزاب سیاسی ؛تقویت حضور زنان و اموزش ناظرین انتخاباتی پیاده کرده است .موسسه بین المللی جمهوری نیز با برپایی نظرسنجی ها واموزش احزاب سیاسی گامهای قابل توجهی در مراکش برداشته است.
هرچند بسیار مشکل و دور از باور است که به پیوندی مستقیم میان کمک های امریکا و پیشرفت سیاسی و اجتماعی حزب عدالت و توسعه اذعان کنیم اما این کمک ها در ایجاد فضایی برای نزدیکی اسلامگرایان میانه رو و سکولارها موثر بوده است .
انتخابات پارلمانی سپتامبر سال روان، برای این حزب ناامیدکننده بود، زیرا تنها به ۴۷ کرسی از مجموع ۳۲۵ کرسی (یعنی به نیمی از انچه به هواداران خود وعده داده بود) دست یافت. بنا به اعلام مقام‌های دولتی، تنها چهل و یک درصد واجدین شرایط رأی درانتخابات شرکت کرده اند که این پائین‌ترین میزان مشارکت در تاریخ مراکش است.
.۲-اردن:جذب دشوار اخوان المسلمین وبی‌همتایی حزب الوسط
پژوهش خاطرنشان می کند که همگرایی با جماعت اخوان المسلمین اردن به اسانی تفاهم با حزب عدالت و توسعه مراکش نیست.گشایش سیاسی در اردن در سال ۱۹۸۹ اغاز و ازادی های اندکی به تلاشهای مدنی وفعالیت احزاب سیاسی تفویض شد.درسال ۱۹۹۹ با روی کار امدن ملک عبدالله دوم، به دلیل فشارهای اقتصادی ورکود سطح معیشت ،وقفه ای در اصلاحات سیاسی پیش امد اما در سال ۲۰۰۳ ملک عبدلله به برخی ازادی های سیاسی مانند انتخابات شهری و پارلمانی سالم تن در داد.
در سال ۱۹۹۲ حزب جبهه عمل اسلامی به عنوان شاخه سیاسی جنبش اخوان المسلمین اردنی به فعالیت اغاز کرد و در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۳ بر ۱۷ کرسی از مجموع ۱۱۰ کرسی دست یافت و بدین ترتیب به قدرت شماره یک حزبی در مجلس نمایندگان مبدل شد.این حزب ضمن انتقاد از فساد حکومتی خواستار اجرای اصلاحات سیاسی است.مانند برگزاری انتخابات ازاد و سالم دموکراتیک ،ایجاد پارلمان مستقل و ازادی مطبوعات.
با اینکه رابطه میان اخوان المسلمین و کاخ شاهی اردن به دیر زمان باز می گردد اما حکومت همواره خود را در معرض خطر قدرت گیری انها دیده است.بویژه انکه اظهارات رییس حزب عمل اسلامی در پی پیروزی جنبش فلسطینی حماس در انتخابات سال ۲۰۰۶ زنگ خطر جدی برای شاه اردن بود. رییس این حزب اعلام کرد که اسلام گرایان اماده بدست گرفتن قدرت در اردن هستند.بیشتر رهبران حزب عمل بر این باورند که در صورت برگزاری یک انتخابات سالم به چهل تا پنجاه درصد آراء دست خواهند یافت.
حزب عمل اسلامی خواهان تطبیق کامل شریعت اسلامی در اردن است و بر جداسازی متعلمین دختر از پسر ، حجاب اجباری ، تحریم تجارت مسکرات و کاهش تخصیص کرسی های پارلمان به زنان اصرار می ورزد.اما این حزب تنها نماینده اسلامگرایان در اردن نیست. حزب میانه رو الوسط که پس از انشعاب رهبران ان از اخوان المسلمین در سال ۲۰۰۱ تاسیس شد ۴۰۰ عضو دارد و جایگاهی در پارلمان ندارد.اما توانسته است از کمک های امریکایی در عرصه اموزش و توسعه سیاسی به میزان زیادی برخوردار شود.حال انکه موسسات امریکایی در اردن با انتقاداتی شدیدی از سوی اخوان المسلمین روبرو هستند.بدین لحاظ تلاش این موسسات برای گسترش دموکراسی عقیم مانده است. در این میان محیط مرکزگریززندگی سیاسی، ضعف اصلاحات سیاسی،پارلمان ناتوان،انحصارگرایی حزب عمل اسلامی و انفعال سایر احزاب، چالشهای دیگر دربرابر رشد دموکراسی به شمار می ایند.
۳- یمن: موانع اجتماعی در برابر دموکراسی
پژوهش؛ موانع اجتماعی دموکراسی در یمن را فقر، بی سوادی و فساد اداری می داند.عناصری که شباهت کامل با موانع دموکراسی در افغانستان دارند.اصلاحات سیاسی در یمن با وحدت یمن شمالی و جنوبی در سال ۱۹۹۰، ازادی احزاب سیاسی ؛ رشد ازادی مطبوعات ؛ ایجاد سیستم انتخابی مستقل و برگزاری انتخابات پارلمانی در سال ۱۹۹۳ اغاز شد . اما به دلیل بازنگری در قانون برای تمدید مدت ریاست وانحلال پارلمان، اصلاحات با عقب گردی مایوس کننده روبرو شد
با این وصف تلاش اسلامگرایان و سکولارها برای تحقق ازادی های مدنی ؛فضایی امیدوار کننده بوجود اورده است.
“گردهمایی یمنی برای اصلاح” در سال ۱۹۹۰ با ترکیبی ازبرخی اعضای اخوان المسلمین و شماری از شیوخ قبائل تاسیس شد وتاکنون نقش مهمی در فشار بر حکومت برای کاهش فساد و ارتقا سطح معیشت ایفا کرده است. این حزب در انتخابات سال ۲۰۰۳ به ۴۶ کرسی از مجموع ۳۰۱ کرسی دست یافت.
“گردهمایی یمنی برای اصلاح” همکاری نزدیکی با موسسات امریکایی داشته است ازجمله مشارکت سیاسی زنان در محور توجه این حزب بوده است.
امریکا و ضرورت جذب اسلامگرایان میانه رو
پژوهش یاد شده، به ضرورت جذب اسلامگرایان معتدل در ساختارهای قدرت تاکید می کند و در این چوکات بر چند نقطه انگشت می گذارد:
الف: برای فعالیت های سیاسی مسالمت امیز با هر گونه گرایش اجازه رشد و ظهور داده شود.
ب:هر زمان که به رشد دموکراسی کمکی صورت گرفته است فاصله میان نهادهای امریکایی و گروههای اسلامی کمتر شده است. پس باید این کمک ها دوام یابد.
ج:مراکش نمونه روشنی از توانایی در جذب اسلامگرایان میانه رو را به نمایش گذاشته است که میتواند الگوی خوبی برای سایر کشورهای اسلامی باشد.
د:احزاب اسلامی میانه رو نشان داده اند که می توانند حمایت های گسترده مردمی را جلب کنند پس این احزاب باید در کانون توجه قرار بگیرند
ه: هر گونه استراتیژی امریکایی باید بافت های اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی را در نظر بگیرد و پلان های ذیل را در دستور کارخود قرار دهد:
۱-ابزارهایی برای بررسی میزان گرایش اسلامگرایان به میانه روی و شناخت دیدگاههایشان تهیه و تنظیم شوند
۲-نهادهای جامعه مدنی برای ایجاد یک محیط اشتی جویانه و تساهل گرا تقویت شوند
۳-فرصت های بیشتر برای جذب اسلامگرایان میانه رو وکمک به موسسات توسعه گرای داخلی فراهم شود
—
منبع: آلما یولو