از موانع وحدت (۵) : سرپوش گذاشتن و برنداشتن علل اختلاف
به قلم: کارزان شکاک
امروزه چالش فرق اسلامی و تفرق ناشی از نبود شورای اولی الامر و اجماع واحد مسلمین چالش تهاجم فرهنگی و جنگ تمدنها نیست بلکه چالش مسئولین عقیدتی و خبرگان عرصه ی مبارزه و تصفیه و تربیت هستند که سعی دارند به جای آسیب شناسی و پیشگیری و درمان به موقع به سرپوش گذاشتن و کتمان آسیبهائی اقدام کنند که باید خنثی و خاموش گردند، اما همچون آتش زیر خاکستر به صورت زنده عمل نموده و منتظر فراهم شدن زمینه های شعله ور شدن می باشند. باید به تفرق به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات مسلمین همچون سایر مشکلات زندگی نگاه کرد که جهت ریشه کن کردن آن نیاز به شناخت علل پیداش آن و روشهای رفع این علل دارد .
به عنوان مثال اگر شخصی مال کسی را هدر داده یا دزدیده یا بدهکاراست و به این دلیل بین این دو دشمنی به وجود آمده و شما قصد آشتی دادن آنها را دارید، در ابتدای امر باید بفهمید علت این قهر و دشمنی چیست؟ سپس با شناخت علت در دومین قدم باید علت را از بین ببرید، یعنی مال را به شخص برگردانید یا جبران ضرر نمائید؛ در غیر این صورت اگر شخص به خاطر رعایت حرمت شما ،ترس یا هر دلیل دیگری، در ظاهر اظهار آشتی کند باز کینه و نفرت به قوت خود باقی می ماند .
گاه علت اختلاف سوء برداشت از آیه یا روایتی است که در ادبیات عربی کلمه ی مورد نظر دارای چند معنی مشترک است و امکان اجتهاد و تأویل اشتباه در مورد آن وجود دارد. به عنوان مثال کلمه «عین» در زبان عربی، در بین چند معنا مشترک است. از جمله:چشم، جاسوس، چشمه آب.
اگر کسی بگوید: رفتم پیش دکتر، عین، یا، عین، دشمن را دستگیر کردیم یا از، عین، زلالی آب نوشیدم. با قراینی که گوینده گفته ما می توانیم منظور او را از چنان کلمه ای بفهیم.
در قرآن هم ما به چنین کلماتی بر می خوریم . مانند سیدنا یوسف علیه السلام که از کلمه ی «رب» معنی پادشاه را اراده کرده بود که الله متعال از زبان وی می گوید: وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُۥ نَاجٖ مِّنۡهُمَا ٱذۡكُرۡنِي عِندَ رَبِّكَ (يوسف/ ۴۲) «[یوسف خطاب] به یکی از آن دو که می‌دانست آزاد می‌شود گفت: مرا در پیش سرور خود [یعنی شاه مصر] یادآور شو.»
یا در جای دیگری الله متعال باز از زبان سیدنا یوسف علیه السلام می‌فرماید:أَمَّآ أَحَدُكُمَا فَيَسۡقِي رَبَّهُۥ خَمۡرٗاۖ (يوسف/ ۴۱) «اما یکی از شما [که در خواب دیده است که انگور برای شراب می‌فشارد، آزاد و دوباره ساقی مجلس می‌شود و] به سرور خود نوشیدنی می‌دهد.»
آیا کسی می تواند به خود اجازه دهد و بگوید سیدنا یوسف علیه السلام پادشاه را در جای الله قرار داده و او را «رب» نامیده و …!! حالا اگر کسی چنین برداشت اشتباهی کرد چه؟ تنها راه حل آسیب شناسی دقیق و کالبدشکافی و انجام آزمایشات تخصصی جهت شناسائی بیماری بدن به عنوان اولین قدم و سپس ارائه ی درمان است.
ایجاد اتحاد میان فرق مختلف اسلامی تنها با شعار و سرپوش گذاشتن بر علل به وجود آمدن تفرق امکان پذیر نیست. بلکه بهترین راه حل پیدا کردن علل این تفرق و کینه ها و سپس درمان آنهاست.
زمانی که یک شافعی با یک حنفی یا یک حنفی با یک حنبلی و غیره مرتکب آنهمه جنگ و خونریزی می شوند و با پیدا شدن قدرتی به نام شیعه این کشتارها و تکفیر کردنهای همدیگر می خوابد، این به دلیل شناخت علل و درمان علل نیست، بلکه امر موقتی است که جبرا آنها را مجبور به کنار نهادن اسلحه بر علیه همدیگر کرده است و هر ان ممکن است با از بین رفتن این جبر دوباره سرباز کند .
جنگ میان این فرق با شیعه نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. باید علت جنگ در زمان و مکانی فهمیده شود. گاه دیده می شود به دلیل جرمی با شیعه می جنگند که شیعه صدها سال است از این علت برائت جسته و پیروان آن را لعن و تکفیر کرده است.
در این زمینه باید روشنگری نمود و مسلمین را با آنچه هست آشنا نمود، نه آنچه که خیال می کنند وجود دارد و نه آنچه دشمنانشان از همدیگر برایشان ترسیم نموده اند. به دنبال این علت یابی است که می توان راهکار درمان و مسیر اتحاد واقعی را نشان داد .
اگر امروزه دیده می شود که در اکثر گفتگوهائی که میان فرق اسلامی و حتی گروههای موجود در یک فرقه به صورت تملق‌آمیز از اتحاد و وحدت صحبت می شود و بعد ازگفتگو سخنان خودشان را عملی نکرده‌اند و یا به صورت جبهه‌گیری و جدل رو در روی هم قرار گرفته، بدون این که گفتگوی آنها نتایج مثبت چندانی داشته باشد و هر یک به همان موضع تفرقه زای قبلی خود برگشته اند به این دلیل است که این افراد به دلایلی این اختلافات را موشکافی نمی‌کنند و توجه ندارند که بسیاری از اختلافات در صورت شناسائی دقیق آنها قابل اصلاح هستند بعضی از اختلافات نیز تنها در هنگام تشکیل شورای اولی الامر جهانی و اجماع واحد مسلمین قابل حل می باشند و در این شرایط باید متروک شوند.
اما این افراد در مواردی با سرپوش نهادن بر موارد قابل حل مرتکب جرم دوروئی می گردند، مشخص است در چنین فضائی که کتمان حقایق بر ان حاکم است امید به حل اختلافات و رسیدن به یک راه حل شرعی بسیار کمرنگ می گردد . امام علی علیه السلام در این زمینه می گوید: «مبادا در دین دورویی ورزید که همبستگی و وحدت در راه حق، از پراکندگی در راه باطل بهتر است، زیرا خداوند سبحان نه به گذشتگان و نه آیندگان چیزی را با تفرقه عطا نفرموده است»([۱]).
به دنبال پذیرش چنین بیماری، بیان مسأله و توضیح دقیق مفاهیم بحث است. در بسیاری موارد دیده شده که علت بحرانی که ما به خاطر حل مسایل تفرقه انگیز مذهبی درگیر آن هستیم بیش از آنکه به فاسدبودن نیت یکی از طرفین برگردد، به خاطر درک نادرست از مسایل اختلاف است و مهم‌ترین آنها مسأله فهم و درک اصطلاحات مورد مناقشه بوده است.
به همین دلیل لازم است قبل از وارد شدن به هر گفتگوئی معنای دقیق اصطلاحات مورد نظر توسط طرفین مشخص گردد، در غیر این صورت بحت و گفتگو مسیری احساسی و اکثرا انحرافی بدون استلال و برهان را خواهد پیمود .
[۱]– نهج البلاغه، ترجمه‌ی محمد دشتی، خطبه ۱۷۶ شماره ۷٫