از موانع شناخت دقیق شیعه ی جعفری نزد پیروان سایر فرق و مذاهب معاصر
به قلم: خالد هورامی
شناخت شیعه ی جعفری به عنوان یکی از مذاهب اسلامی و همچنین به عنوان حاکم بر الجماعه و دارالاسلام ایران که امروزه قدرتمند ترین حاکمیت خاورمیانه است تبدیل به نیاز روز مسلمین شده است، اما در برابر شناخت صحیح آن مواردی وجود دارند که به چند عامل برجسته اشاره می کنم:
- در گذشته ماندن و گزینشی برگزیدن آرای علماء
امام علي می گوید: «چون خبري را شنيديد -همانند ژرف انديشان و نه چون ظاهر بينان- ژرف در آن بينديشيد و تنها به شنيده خود بسنده نكنيد زيرا كه روايت گران دانش، بسيارند و رعايت كنندگانش اندك»[۱]. ضمن اينكه هنگام تجزيه و تحليل يك شخصيت يا يك واقعه نبايد به صورت گزينشي عمل كرد و در بين متون تاريخي جستجو كرد و فقط نقاط منفي را[۲] مطابق سليقه خود بيرون كشيد و بقيه موارد را ناديده گرفت بلكه راه درست و عادلانه آن است كه هرچيز چه مثبت چه منفي را بررسي و در انتها با جمع بندي تمام موارد، به تجزيه و تحليل نشست.
- اشخاص و علماء گذشته را معیار حق و باطل دانستن نه خود حق و باطل را
با آنکه دوره ی پاره ای از حماقتها و خود سریها تحت لوای شریعت الله در حال سست شدن است اما باز عده ای دیده می شوند که با استناد به رای یک عالم – یا حتی بخشی از رای وی- در گذشته، که متناسب با وضع موجود آن عصر، به درست یا غلط، صادر شده ، تحمل شنیدن کوچکترین رای مخالف این بزرگواران را ندارند .
اشتباه بزرگ این عزیزان اين است كه ابتداء وضع موجود را درک نمی کنند و در ثانی ملاك حق و باطل براي آنها نام اشخاص است و نه خود حق و باطل، در صورتيكه امام علي مي گوید: «به آنچه گفته میشود نگاه كن و نه به شخص گوينده». در جايي ديگر نيز وقتي براي نبرد جمل حركت ميكنند حارث از ايشان میپرسد اگر آنها (ام المومنین عايشه و طلحه و زبير) صلح نكردند چه میكني؟ امام علي پاسخ میدهند: نبرد میكنيم. حارث با تعجب ميپرسد: با امالمومنين و سيف الاسلام و طلحه الخير؟ امام علي در اينجا پاسخ بسيار نغز و پرمعنايي به او میدهند: «اي حارث مسائل بر تو مشتبه شده است و بیگمان اشخاص، نمیتوانند ملاك و معيار حق و باطل باشند بلكه اول حق را بشناس تا اهل آنرا بشناسي و نيز اول باطل را بشناس تا هر كه را به سوي آن گام نهاد باز شناسي»[۳].
در این قضاوت امام علی بن ابی طالب باید به دو نکته اشاره نمود:
- توسط شورای مسلمین به عنوان رهبر و خلیفه ی مسلمین انتخاب شده و جماعت یعنی او و مومنین باید اهل جماعت شوند و رهبر الجماعه نیاز به سمع و طاعه دارد
- در زمینه قضاوت و فتوا دادن آگاهترین شخص در امت رسول الله صلی الله علیه وسلم بود.
- ترس از خود انتقادی و آسیب شناسی
امام علي در نامه خود به مالك اشتر می گوید: بايد نزديكترين افراد به تو مخالفتترين آنها به تو باشند. در بررسي روابط امام علي با سه خليفه اين نكته را مشاهده میكنيم كه ايشان هم با خلفاء روابط خانوادگي و مشورتي و… داشته و هم مخالفت و انتقاد میكردهاند.
انتقاد از خود راهی جهت شناخت دقیق،آسیب شناسی، اصلاح، پیروزی و جلوگیری از شکست و نابودی است. در این صورت چه کسانی از رای مخالف و خود انتقادی واهمه دارند؟
[۱]نهج البلاغه الكلمات: ۹۸
[۲]كه صحت و سقم آن نیز نامشخص است.
[۳]تاریخ الیعقوبی ۲-۲۱۰٫