جایگاه علمی زن در اسلام و ضرورت تعلیم دختران در پرتو قرآن و سنت

کاتب: هاجر کُندُزی (کهن دژ)

اسلام دینی است که با نزول وحی «اِقْرَأْ» آغاز شد؛ فرمانی که پیام‌آور علم، دانایی و بیداری بود. هیچ امتی جز با علم به رفعت نمی‌رسد، و هیچ جامعه‌ای جز با تربیت علمی زنان و مردان به عزت نمی‌ماند. امروز که امت اسلامی نیازمند بازگشت به اصل دین و سنت رسول الله ﷺ است، باید جایگاه زن و دختر مسلمان در عرصه‌ی علم و دانش را دوباره یادآور شویم؛ چراکه رسول خدا ﷺ نه تنها زنان را از علم منع نکرد، بلکه آنان را به آموختن و آموزش‌دادن تشویق فرمودند.

قرآن کریم و وجوب علم برای همه

الله جل جلاله فرمود:﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾ (زمر: ۹)

«بگو: آیا آنان که می‌دانند و آنان که نمی‌دانند برابرند؟»

این آیه مطلق است و شامل زن و مرد می‌شود. هیچ‌جا در قرآن تفکیک میان زن و مرد در کسب علم وجود ندارد. بلکه معیار برتری تقوا و دانایی است:﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾ (حجرات: ۱۳).

سنت نبوی و دعوت زنان به علم

پیامبر اکرم ﷺ فرمودند:

«طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ» (ابن ماجه، ۲۲۴)

طلب علم بر هر مسلمان، واجب است. بسیاری از علما، مانند امام نووی رحمه‌الله، گفته‌اند این حکم شامل زن و مرد هر دو است.

نیز در صحیح بخاری آمده است که زنان مدینه نزد پیامبر ﷺ آمدند و گفتند: «ای رسول خدا، مردان بر ما در مجلس علم غلبه کردند، برای ما نیز روزی قرار بده.» پس پیامبر ﷺ روزی ویژه برای تعلیم زنان تعیین کرد (بخاری، کتاب العلم، باب هل يجعل للنساء يوم على حدة في العلم). این نشان می‌دهد که رسول الله ﷺ نه تنها تعلیم زنان را پذیرفته، بلکه برای آن برنامه‌ریزی نیز نموده‌اند.

نقش عایشه رضی الله عنها در علم و تعلیم

ام‌المؤمنین عایشه صدیقه رضی الله عنها یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان عصر صحابه بود. امام زهری رحمه‌الله گفت:

«اگر علم همه‌ی زنان امت را با علم عایشه جمع کنیم، علم عایشه بر همه غلبه می‌کند.» (مستدرک حاکم، ۴/۱۱).

او نه تنها راوی بیش از دو هزار حدیث است، بلکه فقیهان و صحابه بزرگ مانند عبدالله بن عمر، عبدالله بن عباس، و ابوموسی اشعری رضی الله عنهم، در مسائل علمی به نزد او رجوع می‌کردند. این نشان می‌دهد که زن در جامعه اسلامی می‌تواند معلم، فقیه و مرجع باشد.

سیره صحابه در آموزش دختران

صحابه رضی الله عنهم، دختران خویش را به علم می‌آموختند. حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنه، دخترش حفصه را به خواندن و نوشتن و قرآن تعلیم داد. حضرت علی کرم‌الله وجهه، دخترش زینب و ام‌کلثوم را به تعلیم قرآن و فقه تشویق نمود.

پیام به مسئولان امارت اسلامی افغانستان

ای اهل غیرت دینی، ای پاسداران شریعت محمدی ﷺ! امروز که پرچم اسلام را در دست گرفته‌اید، بدانید که بستن دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها بر روی دختران مسلمان، نه از سنت پیامبر است و نه از راه صحابه. بلکه دشمنان اسلام از این جهل خوشحال می‌شوند، زیرا می‌دانند که با جاهل‌ساختن زنان، نسل آینده را نیز در تاریکی نگه می‌دارند.

باز کردن مکاتب، مدارس و پوهنتون‌ها برای دختران، نه تنها موافق قرآن و سنت است، بلکه سبب قوت امت، رشد جامعه و عزت اسلام خواهد بود. اگر امروز دختران ما در مکتب و دانشگاه علم دینی و عصری بیاموزند، فردا مادرانی عالمه، معلمه، پزشک و مربی می‌شوند که نسل مجاهدان و متقیان را تربیت می‌کنند.

نتیجه

ای اهل امارت اسلامی! بدانید که پیامبر رحمت ﷺ فرمود:

«مَن يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ» (بخاری و مسلم).

و این خیر برای زنان و مردان هر دو است. اگر ما دختران خود را از علم محروم کنیم، چگونه خیر و برکت خداوند را در امت خود ببینیم؟

پس به نام الله و به پیروی از رسول الله ﷺ، مکاتب، مدارس و پوهنتون‌های دخترانه را بگشایید و این راه روشن را ادامه دهید، تا فردا در پیشگاه خداوند، در برابر پیامبر ﷺ و امت اسلامی، سربلند باشید.

—

📚 منابع:

قرآن کریم

صحیح بخاری، کتاب العلم

سنن ابن ماجه (۲۲۴)

مستدرک حاکم (۴/۱۱)

اقوال امام نووی و زهری رحمهم الله

۲۴ اسد – روز استقلال نوین افغانستان و روز ذلیلی آمریکا

به قلم: ابواسامه محمود

۲۴ اسد در تقویم ملت افغانستان، تنها یک تاریخ ساده نیست؛ این روز نماد ورق‌خوردن یکی از طولانی‌ترین فصل‌های رنج و ایستادگی در تاریخ معاصر کشور است. در این روز، پس از چهار دهه جنگ، اشغال و بحران، بار دیگر پرچم حاکمیت ملی بر فراز کابل به اهتزاز درآمد.

از نخستین سال‌های تجاوز ارتش سکولار سوسیالیستی شوروی تا دوره طولانی جنگ‌های داخلی، و سپس حضور نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری ایالات متحده، مردم افغانستان هرگز در برابر سرنوشت تحمیل‌شده تسلیم نشدند. هر نسل، با همه سختی‌ها، راه مقاومت را ادامه داد تا روزی که جهان شاهد خروج آخرین سرباز خارجی از خاک کشور شد.

خروج نیروهای آمریکا در سال ۲۰۲۱، پایان رسمی حضور دو دهه‌ای قدرتی بود که بسیاری آن را همچون «پلیس جهانی» سیاست جهانی می‌دیدند، اما شیخ اسامه بن لادن در سخنان خود این دشمن را «سر افعی» خوانده بود، بسیاری از مردم افغانستان این استعاره را به‌عنوان نماد بیرون‌راندن قدرتی می‌دانستند که سال‌ها سایه حضورش بر کشور سنگینی می‌کرد. این رویداد نه تنها یک تغییر سیاسی، بلکه برای بسیاری، بازگشت به اصل حق تعیین سرنوشت و اداره کشور بدون دخالت خارجی بود.

۲۴ اسد، یادآور آن لحظه است که در نیمه‌شب، آسمان کابل آرام بود و صدای گلوله‌باران جای خود را به صدای قدم‌های مردمی داد که از خانه‌ها بیرون آمدند تا آغاز فصلی تازه را نظاره کنند. پرچم تازه‌ای بر ارگ ریاست‌جمهوری نصب شد، و این تصویر، به‌سرعت در حافظه تاریخی افغانستان نقش بست.

امروز، این روز به‌عنوان فرصتی برای بازاندیشی در مسیر آینده نیز شناخته می‌شود. استقلال، تنها در خروج نیروهای بیگانه خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در توانایی مردم برای ایجاد صلح پایدار، عدالت اجتماعی، توسعه اقتصادی و همزیستی مسالمت‌آمیز معنا پیدا می‌کند.

راهی که تا ۲۴ اسد طی شد، با خون هزاران قربانی و رنج میلیون‌ها مهاجر همراه بوده است. اکنون، پاسداری از این دستاورد، نیازمند وحدت ملی، دوراندیشی رهبران، و سرمایه‌گذاری بر نسل جوانی است که باید آینده را بدون تکرار زخم‌های گذشته بسازد.

۲۴ اسد، روزی است که تاریخ افغانستان را وارد مرحله‌ای تازه کرد — مرحله‌ای که امید می‌رود نه آغاز جنگ داخلی دیگر، بلکه شروع صلحی پایدار میان تمام قومیت‌ها و مذاهب اسلامی و شروع شکوفایی سرزمین باشد؛ روزی که به گفته شیخ اسامه، «سر افعی» از خاک این سرزمین بیرون رانده شد و ملت بار دیگر بر پای خود ایستاد.

با سابقین جهاد در چچن: امیر صلاح – زنده زنده سوزانده شد، اما تا آخرین نفسش جنگید (۶)

بقلم: واخا خاسانوف

مترجم: محمد اسامه

چند روز بعد، اسماعیل و چند مجاهد دیگر به گخی منتقل شدند. دستش در اوروس-مارتان قطع شد.
… اتاقی که در آن صحبت می‌کنیم ساکت و خالی است. اسماعیل که پس از عمل جراحی برای خارج کردن گلوله، مدتی در روستای ما در راه خانه‌اش به چچن توقف کرده بود، به سقف خیره شده و افکارش در جایی پرسه می‌زند و من به سختی می‌توانم او را به صحبت وادارم، که البته برایش کاملاً خوشایند نیست.
و برای اینکه زیاد حافظه‌اش را مختل نکنم، سعی می‌کنم در مورد آینده صحبتی را شروع کنم. در مورد اینکه دوست دارد چچن را چگونه ببیند. هرچند گاهی اوقات، با مکث‌های طولانی موفق می‌شوم. صدای آرام اسماعیل بالاخره اتاق را پر می‌کند. – «ان شاءالله، همه ما یک هدف داریم – استقرار شریعت… جهاد پایه و اساس اسلام، دلیل حفظ و بقای اسلام است. بدون آن، دین ما احترام و شکوه نخواهد داشت و هیچ انسانی فرصت دریافت عدالت را نخواهد داشت.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اسلام را از طریق یارانش به ما داد. تنها کاری که باید انجام دهیم این است که آن را رعایت کنیم. اسلام در زمان چهار خلیفه تأسیس و تقویت شد. با این حال، به تدریج رو به زوال رفت زیرا مسلمانان به مراجع دروغین روی آوردند و شریعت را فراموش کردند. اکنون نسلی مذهبی دوباره رشد کرده است. اسلام در حال احیا شدن است و ما می‌خواهیم عامل این احیا باشیم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود که تنها افراد شایسته مقدر شده‌اند که ایمان را در درون خود حمل کنند. برای همسو کردن روابط با خدا، برای به یاد آوردن اینکه چقدر برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دشوار بود.
برای رعایت سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، برای به یاد آوردن نام خدا بر لبان برادران و خواهران درگذشته‌مان، کار، فداکاری، امید و ایمان آنها که در مسیر احیا و تقویت شریعت جان باختند. ما حق نداریم بد باشیم، قطار بهشت از قبل شروع به حرکت کرده است. به هیچ وجه نباید جنگ را متوقف کنیم. خداوند حتی یک سنگفرش هم روی این زمین به کفار نداده است، اما هر آنچه را که در جهان می‌بینیم به مسلمانان داده است. اما همه اینها به دلیل تقصیر خودمان در دست افراد بی‌ارزش است. این منصفانه نیست.
خداوند ما را آفرید تا او را عبادت کنیم، اما ما برعکس عمل می‌کنیم. برای خداوند، نزدیکترین فرد، فردی خداترس است. و منفورترین فرد، فردی است که از خدا نمی‌ترسد.
وظیفه مردم حمایت از یکدیگر است، همانطور که خداوند و پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) از ما خواسته‌اند. سپس جهاد، جهاد، جهاد. من معتقدم که تا زمانی که نفس می‌کشم، شخصاً آن را انجام خواهم داد. و وحشتناک‌ترین مجازات روی این زمین در مقایسه با آنچه در آنجا در انتظار ماست، چیزی نیست.
دشمن فقط ما را می‌کشد و مجازات جهنم بی‌پایان است. بنابراین، نیازی نیست که در حالی که هنوز زنده هستیم و از نعمت‌های زندگی وسوسه می‌شویم، ناراضی باشیم.
خداوند زمین را برای ما آفرید، اما اعمال ما را در هوس‌ها محدود کرد و آنچه را که مجاز و آنچه مجاز نیست، تعریف نمود. تنها یک راه مجاز و میلیاردها راه ممنوع وجود دارد. من به خودم و رفقایم وصیت می‌کنم که از تنها راه پیروی کنیم.
خداوند هیچ دلیلی برای شک به خود باقی نگذاشته است – او همه چیز را در قرآن تعریف کرده است. همانطور که یک فرد مدرسه و دانشگاه را می‌گذراند، دانش کسب می‌کند، یاد می‌گیرد که زندگی کند، آنچه را که در زندگی آموخته است به کار گیرد و ارزیابی می‌شود. هر آنچه که برای یک فرد تا روز قیامت پیش می‌آید، تقریباً در همان سیستم قرآن تعیین شده است.
اگر به او پایبند باشیم، در امتحان قبول می‌شویم و ارزیابی شایسته‌ای درخور دانش و اعمال خود دریافت خواهیم کرد. اگر نه…
اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) افرادی شجاع و شایسته بودند. و آنها نیز در این امتحان موفق شدند. و ما باید چنین باشیم و عدالت را بین مردم برقرار کنیم.”

با سابقین جهاد در چچن: امیر صلاح – زنده زنده سوزانده شد، اما تا آخرین نفسش جنگید (۵)

بقلم: واخا خاسانوف
مترجم: محمد اسامه

فرماندهان تیپ جندالله، امیر سوپیان (سعد) و آربی، نه رفقای خود و نه سلاح‌هایشان را رها نکردند و مراقبت پدرانه‌ای از همه نشان دادند. ساکنان آلخان-قلعه نیز هیچ شکی در مورد درستکاری آنها باقی نگذاشتند. آنها در همه چیز کمک کردند. به آنها غذا و آب دادند.
شب‌ها ستون به سمت زاکان-یورت حرکت می‌کرد. و تمام مدت از میان زمین‌های باز. زخمی‌ها و کشته‌ها در کنار جاده رها می‌شدند به این امید که مردم محلی آنها را ببرند.
امیر سوپیان با سورتمه معروف خود به عقب آمد و سلاح‌های رها شده توسط مجاهدین خسته، لباس‌ها و غذاهایی را که قادر به حمل آنها نبودند، روی آن قرار داد.
سوپیان، جنگجوی باتجربه، ماهر، سرسخت و شجاع، قیمت همه چیز را می‌دانست. خیلی زود، مجاهدین دیگر در طول گذار دشوار به شاتوی این را حس کردند.
به این ترتیب آنها وارد زاکان-یورت شدند. آنها در مدرسه نماز خواندند. بسیاری به خانه برده شدند. سپس روستای دیگری که در کنار آن سنگرهایی حفر شده بود. سوپیان به بزرگراه باکو رسید و قبلاً موفق شده بود یک نفربر زرهی را منهدم کند و بسیاری از اشغالگران را نابود کند.
قبل از خواب، سوپیان و مریم غذای چچنی ژیژیگ-گالناش را برای مجاهدین آماده کردند. اما آنها به محض اینکه غذایشان را تمام کردند، دوباره باران بمب و موشک شروع شد. همه در سنگرهایی که روز قبل کنده بودند، پنهان شدند.
اسماعیل صدای مریم را شنید: “فکر کنم از ناحیه سر زخمی شده‌ام.” اما وقتی دست شوهرش را دید که تکه تکه شده بود، متوجه شد که چه اتفاقی افتاده است. عادت اسماعیل به پوشاندن سرش با دست بزرگش در طول بمباران، کاملاً درست از آب درآمد.
بعد از مدتی، آنها روی برانکاردها خیلی نزدیک به هم دراز کشیده بودند و حتی نمی‌توانستند سرشان را به سمت هم بچرخانند و سوپیان دائماً بین آنها می‌دوید و سعی می‌کرد کاری انجام دهد و به نوعی آنها را دلداری دهد.
بالاخره، او نزدیک اسماعیل ایستاد و گفت: “ما باید برویم. نمی‌توانیم همه زخمی‌ها را با خودمان ببریم. او یک زن است و مردم محلی او را به خانه می‌برند. و سپس او را به بیمارستان می‌برند.” اسماعیل هرگز انتظار چنین وضعیتی را نداشت و هرگز حتی به این فکر نکرده بود که مریم را در نیمه راه رها کند، اما حالا همه چیز کمی ناامیدکننده به نظر می‌رسید. سخنان سوپیان بیش از حد قانع‌کننده بود.
اسماعیل فقط گفت: “اگر فرصتی بود… اما در غیر این صورت – هر طور صلاح می‌دانی عمل کن.” سپس سوپیان با مریم صحبت کرد، که فقط از او خواست به او فرصت دهد تا برای آخرین بار با شوهرش احوالپرسی کند.
قبل از اینکه بتواند جمله آخر خود را تمام کند، بمباران دوباره شروع شد و همه چیز در اطرافش شروع به حرکت کرد. موشکی بین اسماعیل و مریم اصابت کرد. اولی از ناحیه بازوی دیگر زخمی شد و پاهای مریم به شدت شکست. آنها از هم جدا شدند.
اسماعیل تنها چند روز بعد از سرنوشت مریم مطلع شد. مریم و دیگر مجروحان نه در روز دوم و نه روز بعد از روستا مرخص نشدند. و زن زخمی دچار قانقاریا شد. در روز چهارم آنها موفق شدند به آچخوی بروند، اما خیلی دیر شده بود.
یکی از پاهایش قطع شد و آنها وقت نداشتند که عمل دوم را انجام دهند. او را برای عمل دوم می‌بردند که درخواست توقف کرد. او دعا کرد، همانطور که در شرایطش ممکن بود، و بلافاصله درگذشت. مریم گودایوا شجاع در گویتی به خاک سپرده شد.
در طول مسیر، همیشه مشکلاتی با اسماعیل زخمی وجود داشت: یا برانکارد به دلیل وزن زیادش می‌شکست، یا خودش می‌افتاد، یا رفقایش خیلی خسته می‌شدند. در نهایت، خود مرد زخمی از آن خسته شد و ایستاد. و با تحمل درد، با توسل به خدا، به تنهایی به جلو رفت.
در کاتیر-یورت، آنها از دوستانشان جدا شدند. اسماعیل و بقیه زخمی‌ها – تا سی نفر – در روستا باقی ماندند. اعضای گروه گانتامیروف که در کنار روس‌ها می‌جنگیدند، اما در این شرایط مجاهدین زخمی را تسلیم نکردند، کمک کردند.

با سابقین جهاد در چچن: امیر صلاح – زنده زنده سوزانده شد، اما تا آخرین نفسش جنگید (۴)

بقلم: واخا خاسانوف
مترجم: محمد اسامه

در شب ۳۱ ژانویه ۲۰۰۰، آنها پایگاه را ترک کردند. پس از خروج، به دستور مولودی ادوگوف، که قبلاً به رئیس سرویس امنیتی خود، امیر آپتی، داده بود، خانه سوزانده و سپس منفجر شد. وسایل نقلیه باقی مانده نیز نابود شدند.
آنها به سمت چرنورچیه حرکت کردند. آنها شب را در محدوده کارخانه آنیسیموف گذراندند. هر کسی که آن روز زنده بماند، خواهد گفت که جهنم روی زمین را تجربه کرده است. چندین هزار نفر برای یک پرتاب نجات‌بخش از طریق میدان مین آماده شدند. شمیل و نگهبانانش ابتدا رفتند و سیم‌های تله را جدا کردند. سپس بقیه به صورت گروهی حرکت می‌کردند، اما یک یا دو دقیقه بعد تاریکی و سکوت با تیراندازی شدید در هم شکست. شراره‌ها مانند گردنبندی خونین در آسمان بالای میدان آویزان بودند…
فریادها، ناله‌ها… مسلسل‌ها از دو طرف شروع به غرش کردند، سپس خمپاره‌ها، “آگاها” شروع به صدا کردند، تانک‌ها شروع به کار کردند.
در کنار او، مریم، همسرش، که در سختی‌های او در شهر محاصره شده شریک بود، در امتداد میدان مین قدم می‌زد. مریم حتی قبل از ملاقات با اسماعیل، خود را وقف جهاد کرده بود و داوطلبانه در شهر مانده بود. هر روز تا ۳۰ تا ۴۰ نفر در پایگاه تیپ در خانه ادوگف اقامت داشتند، از جمله زخمی‌ها که او مانند یک پرستار از آنها پرستاری می‌کرد.
او موفق شد برای همه غذا بپزد، لباس‌های مجاهدین را بشوید و بعد از آنها را تمیز کند. همیشه با لباس‌های مناسب – حجاب با صورت پوشیده و رفتاری مناسب برای یک مسلمان. غیرممکن بود که به او احترام نگذاریم یا دوستش نداشته باشیم، که این همان اتفاقی بود که برای اسماعیل افتاد.
.او اصلاً نمی‌دانست که امیر جماعت، ماگومد، چه زمانی به سراغش آمد و بدون نام بردن از او، شروع به صحبت در مورد داماد احتمالی کرد. اما اگر ماگومد او را ضمانت می‌کرد، شکی نبود – او یک مجاهد شایسته بود. او چند روز فرصت خواست تا در مورد آن فکر کند و سپس، به خاطر خدا، موافقت کرد. آنها در احترام و هماهنگی زندگی می‌کردند.
اسماعیل و مریم در انتهای ستون راه می‌رفتند و سعی می‌کردند همیشه در کنار هم بمانند. در مقطعی از مسیر، چندین مجاهد را دیدند که از ترس در گودالی از گلوله‌های توپ که جلوی آنها بود، یخ زده بودند. اسماعیل فوراً همه چیز را فهمید و با تمام توان فریاد زد: “فقط از خدا بترسید، نه از گلوله‌های توپ. به جلو بروید.” او این را گفت و تمام قد ایستاد. کسانی که در گودال نشسته بودند، او را دنبال کردند.
پس از مدتی، آنها برای استراحت توقف کردند و مریم برای پانسمان زخمی‌ها دوید و آنها را به سمت خود کشید و به مکانی امن برد. اسماعیل نیز شروع به بیرون کشیدن زخمی‌ها از مخازن باتلاقی کرد.
خودش گفت که آنقدر خسته بوده که چندین بار بی‌اختیار روی اجساد افتاده است. آن روز، مریم دوباره با شجاعت بی‌حد و حصرش او را غافلگیر کرد.
به زودی به آلخان-قلعه رسیدند، جایی که قرار بود زخمی‌ها را رها کنند. مریم مدت زیادی شکایت کرد که مجبورند این کار را انجام دهند، چون می‌دانستند روس‌ها می‌توانند به اینجا بیایند.
زخمی‌های زیادی آنجا بودند. بارها و بارها، مجاهدین به میدان مین برگشتند و زخمی‌ها را بیرون کشیدند. حملات بی‌پایان دشمن – از هوا، از زمین – وجود داشت.